İkinci El Araç Satışlarında Satıcının Sorumluluğu

Giriş: İkinci El Araç Alırken Karşılaşılan Hukuki Sorunlar ve Önemi

İkinci el araç piyasası, Türkiye’de oldukça hareketli ve geniş bir ekonomik faaliyet alanıdır. Her gün binlerce ikinci el araç el değiştirmekte ve bu işlemlerin her birinde taraflar arasında hukuki bir ilişki doğmaktadır. Ancak ne yazık ki, bu alışverişlerde alıcılar çoğu zaman beklenmedik durumlarla karşılaşabilmektedir. Hasar kaydının olması, pert kaydının bulunması, aracın motorunda veya şanzımanında önceden var olan arızaların ortaya çıkması gibi durumlar, alıcıları hem maddi hem de manevi açıdan zor durumda bırakabilmektedir.

Peki, ikinci el bir araç satın aldıktan sonra bu tür sorunlarla karşılaştığınızda yasal haklarınız nelerdir? Satıcının sorumluluğu nerede başlar, nerede biter? Dava açma hakkınız var mıdır? Sıkça karşılaşılan “Ben sana satarken sorun yoktu” veya “Noter’de imzayı attık, artık benim sorumluluğum bitti” gibi savunmaların hukuki bir geçerliliği var mıdır?

Bu yazımızda, ikinci el araç satışlarında satıcının ayıplı maldan sorumluluğunu, alıcıların haklarını ve bu konudaki yaygın yanılgıları, kanun maddeleri ve Yargıtay kararları ışığında detaylı olarak ele alacağız. İkinci el araç alırken veya satarken haklarınızı bilmek, sizi beklenmedik durumlardan ve maddi kayıplardan koruyacaktır.

Hukuki Terimlerin Açıklamaları

Ayıplı Mal Nedir?

Ayıplı mal, bir malın satın alındığı sırada alıcının beklediği normal özellikleri taşımaması durumudur. İkinci el araç özelinde düşünürsek, bir alıcı eğer aracın belirli bir sorununu (hasar kaydı, pert kaydı, motor arızası vb.) bilseydi o aracı ya daha düşük bir fiyata alacaktı ya da hiç almayacaktı diyebiliyorsak, o araç ayıplı mal kapsamına girer.

Açık Ayıp ve Gizli Ayıp Nedir?

Açık Ayıp: Alıcının normal bir inceleme veya gözle görebileceği ayıplardır. Örneğin, araçtaki görünür çizikler, çatlak camlar, patlak lastikler gibi.

Gizli Ayıp: Normal bir incelemeyle tespit edilemeyen, ancak kullanım sırasında veya özel araştırmalarla ortaya çıkan ayıplardır. Örneğin, motor arızaları, şanzıman sorunları, pert kaydı veya hasar kaydının bulunması gibi.

Pert Kaydı Nedir?

“Pert” terimi, bir aracın hasar gördükten sonra ekonomik olarak onarımının mümkün olmadığı durumları ifade eder. Sigorta şirketleri tarafından “tam hasar” olarak kabul edilen araçlar, Tramer (Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi) kayıtlarına “pert” olarak işlenir.

Hasar Kaydı Nedir?

Hasar kaydı, aracın daha önce bir kazaya karıştığını ve sigorta şirketi tarafından hasar ödemesi yapıldığını gösteren kayıttır. Bu kayıtlar Tramer sisteminde tutulur ve araçların geçmiş kaza bilgilerini içerir.

Tramer Kaydı Nedir?

Tramer (Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi), Türkiye’deki tüm sigorta şirketlerinin araçlarla ilgili hasar bilgilerini paylaştığı ortak bir veri tabanıdır. Araçların kaza geçmişi, hasar tutarları ve pert kayıtları gibi bilgiler bu sistemde tutulur.

İkinci El Araç Satışlarında Satıcının Sorumluluğu

Satıcının Ayıptan Sorumluluğu ve Yasal Dayanakları

Türk Borçlar Kanunu ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca, satıcılar sattıkları malların ayıplarından sorumludur. Bu sorumluluk, sadece bildikleri ayıplar için değil, bilmedikleri ayıplar için de geçerlidir. Yani bir satıcı, “Ben bu aracın hasar kaydını bilmiyordum” veya “Ben bu aracı bu şekilde aldım” gibi savunmalarla sorumluluktan kurtulamaz.

Satıcının ayıptan sorumluluğu, Türk Borçlar Kanunu’nun 219. maddesinde net olarak belirtilmiştir. Bu maddeye göre satıcı, alıcıya karşı malın ayıplarından sorumludur ve satıcının ayıbı bilmemesi, onu bu sorumluluktan kurtarmaz.

Motor ve Şanzıman Arızalarında Sorumluluk

İkinci el araç alımlarında en sık karşılaşılan sorunlardan biri, kısa bir süre sonra ortaya çıkan motor veya şanzıman arızalarıdır. Bu tür durumlarda, arızanın satış anında var olup olmadığını belirlemek önemlidir.

Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta, aracın yaşı ve kilometresidir. 20-30 yaşında, kullanım ömrünün sonuna gelmiş bir araçta motor veya şanzıman arızasının çıkması normal karşılanabilir ve bunun ayıplı mal kapsamında değerlendirilmesi zordur. Ancak daha yeni ve düşük kilometreli araçlarda ortaya çıkan ciddi motor veya şanzıman arızaları, genellikle ayıplı mal kapsamında değerlendirilir.

Arızanın satış anında var olduğunu ispat yükü alıcıdadır ve bu ispat genellikle bilirkişi incelemesiyle yapılır. Bilirkişi, aracın satın alındığı kilometreyi, arızanın ortaya çıktığı kilometreyi ve bu süre içinde aracın ne kadar kullanıldığını dikkate alarak, arızanın satış anında var olup olmadığına karar verir.

Hasar Kaydı ve Pert Kaydında Sorumluluk

Bir aracın hasar kaydının veya pert kaydının olması, o aracın değerini önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle, satıcının bu kayıtları alıcıya bildirmesi gerekir. Eğer satıcı bu bilgileri gizlemişse, alıcı satıcıya karşı dava açabilir.

Satıcılar genellikle “Tramer kaydını kendin sorgulasaydın” veya “Ekspertiz yaptırsaydın öğrenirdin” gibi savunmalarla kendilerini korumaya çalışırlar. Ancak hukuken alıcıların araç satın alırken herhangi bir sorgu yapma veya ekspertiz yaptırma zorunluluğu yoktur. Önemli olan, satıcının ayıpları alıcıya bildirme yükümlülüğüdür.

Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere, satıcının bildiği veya bilmesi gereken ayıpları alıcıya bildirmemesi durumunda, satıcı ayıptan sorumlu tutulur.

Bilgi Vermeden Satılması ve Yargıtay Kararları

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, satıcı sattığı malın ayıplarını alıcıya bildirmekle yükümlüdür. Özellikle ikinci el araç satışlarında, aracın hasar kaydı, pert kaydı veya ciddi mekanik sorunları gibi değerini etkileyen durumlar, alıcıya açıkça bildirilmelidir.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi’nin birçok kararında, satıcının aracın hasar kaydını veya pert kaydını bildirmeden satması durumunda, alıcının ayıplı maldan doğan haklarını kullanabileceği belirtilmiştir.

Alıcının Hakları ve Yapabilecekleri

Dava Açma Süresi ve Şartları

İkinci el araç alımlarında ayıplı mal nedeniyle dava açma süresi konusunda bazı yanlış bilgiler dolaşmaktadır. “Bir ay içinde”, “üç ay içinde” veya “bir yıl içinde” gibi kesin süreler belirtenler olsa da, bu bilgiler genellikle doğru değildir.

Türk Borçlar Kanunu’nun 231. maddesine göre, satılanın ayıplı olduğu alıcı tarafından keşfedildiğinde durumun satıcıya bildirilmesi gerekir. Ancak bu madde, açık ayıplar için geçerlidir. Gizli ayıplar (motor arızası, şanzıman arızası, hasar kaydı, pert kaydı gibi) ortaya çıktıktan sonra makul bir süre içinde bildirildiği takdirde dava açılabilir.

Genel zamanaşımı süresi, Türk Borçlar Kanunu’na göre 2 yıldır. Yani, ayıbın ortaya çıkmasından itibaren 2 yıl içinde dava açılabilir.

Alıcının Talep Edebileceği Haklar

İkinci el araç alımlarında ayıplı mal nedeniyle alıcının dört temel hakkı vardır:

1. Sözleşmeden Dönme ve Paranın İadesi: Alıcı, sözleşmeden dönerek ödediği parayı geri alabilir. Ancak bu durumda aracı satıcıya iade etmesi gerekir. Ayrıca, piyasada aracın değeri yükselmiş olsa bile, alıcı sadece ödediği miktarı geri alabilir.
2. Satış Bedelinde İndirim: Alıcı, aracın ayıplı olması nedeniyle satış bedelinde indirim talep edebilir. Bu indirim miktarı, aracın ayıpsız değeri ile ayıplı değeri arasındaki farka göre belirlenir.
3. Ücretsiz Onarım: Alıcı, aracın ücretsiz onarılmasını isteyebilir. Ancak bu hak, ikinci el araç satışlarında pratikte uygulanması zor bir haktır.
4. Aracın Değiştirilmesi: Alıcı, ayıplı aracın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteyebilir. Ancak bu hak da ikinci el araçlar için pratikte uygulanması zor bir haktır.

Pratikte en sık kullanılan haklar, sözleşmeden dönme ve satış bedelinde indirim talepleridir.

Satış Bedelinde İndirim Nasıl Hesaplanır?

Satış bedelinde indirim talebi, en sık kullanılan haklardan biridir. Bu indirim şu şekilde hesaplanır:

1. Öncelikle aracın ayıpsız durumdaki piyasa değeri belirlenir.
2. Sonra aracın ayıplı durumdaki piyasa değeri belirlenir.
3. Bu iki değer arasındaki farkın yüzdelik oranı hesaplanır.
4. Bu yüzdelik oran, alıcının ödediği satış bedeline uygulanır.

Örneğin, ayıpsız değeri 1.000.000 TL olan bir aracın, 300.000 TL’lik bir tamir masrafı gerektiren bir ayıbı varsa, aracın ayıplı değeri yaklaşık 600.000 TL olacaktır. Bu durumda %40’lık bir değer kaybı söz konusudur. Eğer alıcı bu aracı 800.000 TL’ye satın almışsa, talep edebileceği indirim miktarı 800.000 TL’nin %40’ı olan 320.000 TL olacaktır.

Dava Sürecinde Aracın Durumu

Satış bedelinde indirim talepli davalarda, alıcının dava sonuçlanana kadar aracı elinde tutma zorunluluğu yoktur. Alıcı, dava devam ederken aracı satabilir. Ancak bu durumda da yeni alıcıya aracın ayıpları hakkında bilgi vermek etik ve hukuki bir sorumluluktur. Aksi takdirde, yeni alıcı da eski satıcıya aynı gerekçelerle dava açabilir.

Yaygın Yanılgılar ve Gerçekler

“Ekspertiz Raporu Aldıysan Artık Dava Açamazsın” Yanılgısı

İkinci el araç alımlarında sıkça karşılaşılan bir savunma, “Ekspertiz raporu aldın, raporda bir sorun belirtilmediğine göre araç satış anında ayıplı değildi” şeklindedir. Ancak bu savunma hukuken geçerli değildir.

Ekspertiz raporları, aracın sadece belirli kısımlarını ve belirli yöntemlerle inceler. Motor veya şanzıman sökülerek detaylı bir inceleme yapılmaz. Bu nedenle, ekspertiz raporunda belirtilmeyen bir ayıbın varlığı, bilirkişi incelemesiyle kanıtlanabilir.

“Araç Ucuza Satıldıysa Alıcı Ayıpları Biliyordur” Yanılgısı

Satıcılar genellikle, “Aracı piyasa değerinin altında sattım, alıcı bu nedenle araçtaki ayıpları biliyor olmalı” şeklinde savunma yaparlar. Ancak Yargıtay kararlarına göre, bir aracın piyasa değerinden düşük satılması, alıcının araçtaki ayıpları bildiğini göstermez.

“Ekspertiz Yaptırmadıysan Hakkın Yoktur” Yanılgısı

Bazı satıcılar, “Alıcı ekspertiz yaptırmadıysa, artık ayıplı mal iddiasında bulunamaz” şeklinde savunma yaparlar. Ancak hukuken alıcıların araç satın alırken ekspertiz yaptırma zorunluluğu yoktur. Alıcı, satın aldığı aracın ayıplı olduğunu sonradan öğrense bile, satıcıya karşı haklarını kullanabilir.

“Noter Satışında ‘Görüp Beğenerek Aldım’ İfadesi Tüm Ayıpları Kapsar” Yanılgısı

Noter satış sözleşmelerinde genellikle “Alıcı, aracı görüp beğenerek satın aldı” şeklinde ifadeler bulunur. Satıcılar bu ifadelere dayanarak, alıcının hiçbir ayıp iddiasında bulunamayacağını savunurlar. Ancak bu ifadeler sadece açık ayıplar için geçerlidir. Gizli ayıplar (motor arızası, şanzıman arızası, hasar kaydı, pert kaydı gibi) Noter satış sözleşmesindeki bu ifadelerden etkilenmez ve dava konusu edilebilir.

Gerçek Hayattan Örnekler ve Pratik Çözümler

Örnek Vaka 1: Hasar Kaydı Bildirilmeyen Araç

Bay A, ikinci el bir aracı Bay B’den satın aldı. Bir süre sonra aracını satmak istediğinde, aracın ciddi bir hasar kaydı olduğunu öğrendi. Bu hasar kaydı, aracın değerini önemli ölçüde düşürüyordu. Bay A, satıcıya durumu bildirdi ancak satıcı “Ben de bilmiyordum, sen sorgulama yapmadan aldın” diyerek sorumluluğu reddetti.

Bay A, avukatına danıştıktan sonra satıcıya karşı dava açtı. Mahkeme, satıcının aracın hasar kaydını bildirmemesinin ayıplı mal satışı olduğuna karar verdi ve satış bedelinde indirime hükmetti.

Çözüm Önerisi: İkinci el araç alırken, Tramer sorgulaması yapmak veya ekspertiz yaptırmak yasal bir zorunluluk olmasa da, alıcıyı koruyacak önlemlerdir. Ancak bu sorgulamaları yapmamış olsanız bile, hasar kaydı veya pert kaydını öğrendiğinizde satıcıya karşı dava açma hakkınız vardır.

Örnek Vaka 2: Motor Arızası Çıkan Araç

Bayan C, ikinci el bir aracı Bayan D’den satın aldı. Bir ay sonra aracın motorunda ciddi bir arıza ortaya çıktı ve tamir masrafı aracın değerinin önemli bir kısmına tekabül ediyordu. Bayan C, satıcıya durumu bildirdi ancak satıcı “Ben sana satarken sorun yoktu, sen kullanırken arıza yapmış olmalı” diyerek sorumluluğu reddetti.

Bayan C, avukatına danıştıktan sonra bir dava açtı. Mahkeme tarafından atanan bilirkişi, arızanın aracın satış anında var olduğunu, ancak normal bir incelemeyle tespit edilemeyecek nitelikte olduğunu rapor etti. Mahkeme, satıcının ayıptan sorumlu olduğuna karar verdi ve satış bedelinde indirime hükmetti.

Çözüm Önerisi: Motor veya şanzıman arızalarında, arızanın satış anında var olduğunu ispat etmek için, arızayı tespit eder etmez bir servise götürüp detaylı bir rapor aldırmanız faydalı olacaktır. Ayrıca, satıcıya durumu hemen bildirmeniz ve tüm yazışmaları (SMS, WhatsApp mesajları vb.) saklamanız önemlidir.

Sonuç: Haklarınızı Bilin ve Koruyun

İkinci el araç satın alırken, her ne kadar dikkatli olsanız da, gizli ayıplarla karşılaşma riskiniz her zaman vardır. Hasar kaydı, pert kaydı, motor veya şanzıman arızaları gibi durumlar, aracın değerini önemli ölçüde etkiler ve alıcıyı maddi zarara uğratabilir.

Ancak Türk hukuk sistemi, alıcıları bu tür durumlardan korumak için çeşitli haklar tanımıştır. Satıcılar, sattıkları aracın ayıplarından – bu ayıpları bilseler de bilmeseler de – sorumludurlar. Alıcılar, ayıplı mal nedeniyle satış bedelinde indirim talep edebilir veya sözleşmeden dönerek ödedikleri parayı geri alabilirler.

Satıcıların sıkça kullandığı “Ben de bilmiyordum”, “Sen ekspertiz yaptırmadın”, “Noter’de imzayı attık, iş bitti” gibi savunmaların hukuken bir geçerliliği yoktur. Alıcıların araç satın alırken herhangi bir sorgu yapma veya ekspertiz yaptırma zorunluluğu yoktur. Önemli olan, satıcının ayıpları alıcıya bildirme yükümlülüğüdür.

İkinci el araç alırken haklarınızı bilmek ve gerektiğinde bu hakları kullanmak, sizi beklenmedik durumlardan ve maddi kayıplardan koruyacaktır. Şüpheli bir durumla karşılaştığınızda, bir hukuk uzmanına danışmak her zaman en doğru seçenektir.

Kaynakça

1. Türk Borçlar Kanunu, Madde 219 – Satıcının Ayıptan Sorumluluğu
2. Türk Borçlar Kanunu, Madde 227 – Alıcının Seçimlik Hakları
3. Türk Borçlar Kanunu, Madde 231 – Ayıbın Bildirimi
4. Yargıtay 13. Hukuk Dairesi Kararları
5. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Madde 8 – Ayıplı Mal