Giriş: Sıfır Kilometre Araçlarda Ayıp Sorunu ve Tüketici Hakları
Hayalinizdeki sıfır kilometre aracı satın aldıktan kısa bir süre sonra ciddi bir arızayla karşılaştığınızı düşünün. Motor performansında sorunlar, şanzımanda arızalar, olağandışı sesler… Bu tür durumlarla karşılaşan tüketiciler için Türk hukuk sistemi önemli koruma mekanizmaları sunmaktadır. Özellikle yüksek değerli bir tüketim ürünü olan otomobillerde ortaya çıkan ayıplar, sadece maddi bir zarar değil, aynı zamanda güvenlik riskleri ve psikolojik bir hayal kırıklığı da yaratmaktadır.
Son yıllarda otomotiv sektöründe yaşanan fiyat artışları ve tedarik zinciri sorunları, tüketicilerin haklarını bilmesini ve bu hakları nasıl kullanacağını öğrenmesini daha da önemli hale getirmiştir. Bu yazımızda, sıfır kilometre olarak satın alınan ancak sonradan ayıplı olduğu anlaşılan araçlar için tüketicilerin sahip olduğu “misliyle değişim” hakkını, bu hakkın anlamını ve nasıl kullanılacağını detaylı olarak inceleyeceğiz.
Hukuki Terimlerin Açıklaması
Ayıplı Mal: Tüketiciye teslim edildiği anda, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmayan, objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımayan, maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mal.
Misliyle Değişim: “Misli” kelimesi, benzeri, eşdeğeri anlamına gelir. Misliyle değişim, ayıplı malın benzeri, aynı model ve özelliklere sahip ayıpsız bir ürünle değiştirilmesini ifade eder.
Seçimlik Haklar: 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 11. maddesinde tüketicilere tanınan, ayıplı mallar karşısında kullanabilecekleri alternatif haklar. Bunlar; satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme, satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme, imkân varsa satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme veya ücretsiz onarım isteme haklarıdır.
Orantısız Güçlük: Tüketicinin talep ettiği hakkın yerine getirilmesinin satıcı, üretici veya ithalatçı açısından aşırı masraf, çaba veya zorluğa neden olması durumu.
Ayıplı Araçlarda Misliyle Değişim Hakkı
Misliyle Değişim Hakkının Koşulları
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 11. maddesine göre, bir malın ayıplı olması durumunda tüketici çeşitli seçimlik haklara sahiptir. Bu haklardan biri olan “misliyle değişim hakkı”nın kullanılabilmesi için bazı koşulların sağlanması gerekmektedir:
- Malda Ayıp Bulunması: Öncelikle araçta bir ayıp bulunmalıdır. Bu ayıp, motordan şanzımana, elektronik sistemlerden karoseri sorunlarına kadar geniş bir yelpazede olabilir.
- Ayıbın Önemli Olması: Ayıp, aracın değerinde önemli bir eksilmeye neden olmalıdır. Örneğin, silecek lastiklerinin olmaması gibi basit ve değer kaybı düşük bir ayıp için misliyle değişim talep edilemez.
- Orantılılık İlkesi: Tüketicinin misliyle değişim talebinin karşılanması, satıcı, üretici veya ithalatçı için orantısız bir güçlük yaratmamalıdır. Küçük bir parçanın değiştirilmesiyle giderilebilecek bir arıza için tüm aracın değişimini talep etmek orantısızlık olarak değerlendirilebilir.
Misliyle Değişim Hakkının Kullanım Süreci
Misliyle değişim hakkını kullanmak isteyen bir tüketici şu adımları izlemelidir:
- Başvuru Yapılması: Tüketici, satıcı, üretici veya ithalatçıya (veya bunların hepsine birden) başvurarak aracın ayıpsız misliyle değiştirilmesini talep etmelidir.
- Yasal Süre: Bu talep, satıcı, üretici veya ithalatçı tarafından 30 gün içinde yerine getirilmelidir.
- Arabuluculuk ve Dava Süreci: Talebin yerine getirilmemesi durumunda tüketici, önce arabuluculuğa başvurmalı, bu süreçten sonuç alınamazsa Tüketici Mahkemesi’nde dava açmalıdır.
“İmkân Varsa” İfadesinin Anlamı ve Önemi
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 11. maddesinde yer alan “imkân varsa satılanın ayıpsız misli ile değiştirilmesini isteme” ifadesindeki “imkân varsa” ibaresi, uygulamada sıkça tartışma konusu olmaktadır.
Bu ifade, aracın aynı model, donanım paketi ve özelliklerinin halen üretiliyor olup olmadığı ile ilgilidir. Ancak, Tüketici Mahkemesi yargılamasında bu husus araştırılmaz. Örneğin, 2020 model bir aracı satın aldınız ve 2022 yılında dava açtınız. Bu aracın 2022 yılında hala aynı donanım paketiyle üretilip üretilmediği mahkemenin araştıracağı bir konu değildir. Mahkeme, tüketicinin talebini ve ayıbın önemini değerlendirerek karar verecektir.
“İmkân varsa” ifadesinin asıl önemi, mahkeme kararının icra aşamasında ortaya çıkar. Mahkeme, aracın değiştirilmesine karar verse bile, icra takibi sırasında satıcı, üretici veya ithalatçının elinde bu aracın benzeri bulunmayabilir. Bu durumda, İcra ve İflas Kanunu’nun 24. maddesi gereğince, aracın mevcut değeri Ticaret Odası’ndan sorulur.
Değer Tespiti ve Uzun Süren Davalar
Uzun süren yargılamalar ve araç fiyatlarının sürekli artış gösterdiği ülkemizde, misliyle değişim davalarında dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da değer tespitidir. Örnekle açıklayalım:
- 2020 yılında 500.000 TL’ye bir araç satın aldınız.
- 2022 yılında araçta ciddi bir ayıp fark edip dava açtınız.
- Dava 2027 yılında sonuçlandı ve o tarihte benzer bir aracın değeri 2.000.000 TL oldu.
Bu durumda, tüketici 2.000.000 TL değerindeki yeni aracı talep edebilir. Tüketici bu süreçte aracı kullanmış olsa bile (örneğin 300.000 km yol yapmış olsa dahi), bu durum misliyle değişim hakkını etkilemez. Ancak, tüketicinin aracı kaza yaparak değer kaybına uğratmış olması durumunda, bu değer kaybı tüketici tarafından karşılanmalıdır.
İcra Aşamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Tüketici Mahkemesi’nin misliyle değişime karar vermesi durumunda, bu kararın icra takibine konulması için kesinleşmesini beklemeye gerek yoktur. Ancak uygulamada, satıcı veya ithalatçılar genellikle üst mahkemeye başvurarak kararın infazının durmasını sağlamaktadır.
İcra takibi sırasında satıcı, “böyle bir araç elimizde yok” diyebilir. Bu durumda, İcra İflas Kanunu’nun 24. maddesi devreye girer ve Ticaret Odası’ndan söz konusu aracın değeri sorulur. Ticaret Odası’nın vereceği cevaba karşı her iki taraf da İcra Hukuk Mahkemesi’ne şikâyet yoluna başvurabilir.
İcra Hukuk Mahkemesi’nde araştırılması gereken husus şudur: İcra takibine konulduğu ve karşı tarafın “bu araç elimizde yok” dediği tarih itibariyle, o araç halen üretiliyor olsaydı değeri ne olurdu? Bu değer tespit edilerek tüketiciye ödenir.
Tüketicinin Borçları ve Yükümlülükleri
Tüketici, ayıplı aracı karşı tarafa teslim etmeden önce, karşı taraftan ya ayıpsız misli aracı ya da tespit edilen para borcunu almalıdır. Bu iki borç (tüketicinin ayıplı aracı teslim borcu ve karşı tarafın ayıpsız mislini teslim veya para borcu) birlikte, aynı anda ifa edilmesi gereken borçlardır.
Yanlış bilinen bir husus da şudur: Tüketici, karşı taraftan bir şey almadan kendi elindeki ayıplı aracı teslim etmek zorunda değildir. Benzer şekilde, karşı taraf da tüketiciden aracı almadan para borcunu ödemek zorunda değildir.
Pratik Uygulamalar ve Gerçek Hayattan Örnekler
Ayıplı araçlarda misliyle değişim taleplerinin nasıl değerlendirildiğine dair bazı gerçek hayat örneklerini inceleyelim:
Örnek 1: A.B. isimli tüketici, 2019 yılında satın aldığı lüks segmentteki aracında, birkaç ay içinde motor arızası yaşadı. Yetkili servise başvurduğunda, motorun büyük bir kısmının değişmesi gerektiği söylendi. Tüketici, aracın misliyle değişimini talep etti. Üretici firma önce onarım yapmak istedi, ancak tüketici Tüketici Mahkemesi’ne başvurdu. Mahkeme, motorun büyük bir kısmının değişiminin gerektiği, bunun da aracın güvenilirliğini ve değerini önemli ölçüde etkilediği gerekçesiyle misliyle değişime karar verdi.
Örnek 2: C.D. isimli tüketici, aracında yaşadığı küçük bir elektronik arıza sebebiyle misliyle değişim talebinde bulundu. Yetkili servis, arızanın küçük bir sensör değişimiyle giderilebileceğini belirtti. Tüketici mahkemeye başvurdu, ancak mahkeme, arızanın aracın değerinde önemli bir eksilmeye yol açmadığı ve onarımla giderilebileceği gerekçesiyle talebi reddetti ve ücretsiz onarıma karar verdi.
Örnek 3: E.F. isimli tüketici, 2018 yılında satın aldığı aracında 2021 yılında önemli bir şanzıman arızası tespit etti. Misliyle değişim davası açtı ve 2023 yılında davayı kazandı. Ancak, icra aşamasında üretici firma, “aynı modeli artık üretmiyoruz” savunmasını yaptı. İcra Hukuk Mahkemesi, Ticaret Odası’ndan 2021 yılındaki arıza tespit tarihi itibariyle eğer üretiliyor olsaydı aracın değerinin ne olacağını sordu ve bu değeri tüketiciye ödetti.
Sonuç: Tüketici Haklarını Korumada Önemli Noktalar
Sıfır kilometre araçlarda karşılaşılan ayıplar ve bunların misliyle değişimi konusunda öne çıkan hususları şöyle özetleyebiliriz:
- Hakların Bilinmesi Önemli: Tüketiciler, ayıplı mal karşısında sahip oldukları seçimlik hakları iyi bilmelidir. Misliyle değişim, bu haklardan sadece biridir ve belirli koşullar altında kullanılabilir.
- Önemli Ayıp Kriteri: Her ayıp, misliyle değişim hakkını doğurmaz. Ayıbın, aracın değerinde önemli bir eksilmeye neden olması gerekir.
- Dava Süreci ve Değer Artışı: Uzun süren davalar ve artan araç fiyatları nedeniyle, tüketiciler genellikle değer artışından faydalanabilir. Bu süreçte aracın kullanılmış olması, misliyle değişim hakkını etkilemez.
- İcra Aşamasında Dikkat: İcra aşamasında karşılaşılabilecek zorluklara karşı hazırlıklı olunmalı, özellikle “böyle bir araç yok” savunmasına karşı değer tespiti titizlikle yapılmalıdır.
- Borçların Eşzamanlı İfası: Tüketici, ayıplı aracı teslim etme borcu ile karşı tarafın ayıpsız misli veya para borcu eşzamanlı olarak ifa edilmelidir.
Sonuç olarak, tüketicilerin ayıplı araçlar konusundaki haklarını bilmeleri ve bu hakları etkin bir şekilde kullanmaları, hem maddi kayıplarını önlemek hem de piyasadaki ürün kalitesinin artmasına katkı sağlamak açısından önemlidir. Özellikle yüksek değerli ürünlerde, profesyonel hukuki destek almak, sürecin daha sağlıklı ilerlemesine yardımcı olacaktır.
Kaynakça
- 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
- İcra ve İflas Kanunu
- “Sıfır Kilometre Aracın Misliyle Değiştirilmesi / Tüketici Hakları” başlıklı video transkripti, Avukat Orhan Aka
- Yargıtay 13. Hukuk Dairesi’nin çeşitli kararları (Örneğin: 2019/3421 E., 2019/12240 K.)
- Türk Ticaret Kanunu