Giriş: Kapı Zilimiz Çaldığında Haklarımız Ne?
Hepimiz yaşamışızdır… Kapımız beklenmedik bir anda çalar, karşımızda güler yüzlü bir satış temsilcisi belirir. Ya da alışveriş merkezinde dolaşırken birden bize yaklaşan, cazip teklifler sunan bir satıcıyla karşılaşırız. Son yıllarda teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte eğitim setleri, aktivasyon kodları, çeşitli dijital ürünler ve daha birçok mal ve hizmet iş yeri dışında kurulan sözleşmelerle satılmaya başlandı. Peki ya haklarımız?
Bu sözleşmeler, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve “İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Yönetmeliği” kapsamında düzenleniyor. Özellikle 24 Ağustos 2024 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişikliği ve 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren geçerli olan yeni düzenlemelerle, tüketicilerin haklarında önemli gelişmeler oldu.
İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşme Nedir?
Halk arasında “kapıdan satış” olarak bilinen bu sözleşme türü, aslında çok daha geniş bir alanı kapsıyor. Peki hangi sözleşmeler “iş yeri dışında kurulan sözleşme” olarak tanımlanıyor?
- İş yeri dışında fiziksel olarak bir araya gelinerek kurulan sözleşmeler: Satıcı veya tüketicinin teklifinin önemi olmaksızın, tarafların yüz yüze geldiği, ancak satıcının iş yerinde olmadığı durumlarda kurulan sözleşmeler bu kapsamdadır.
- İş yeri dışında görüşmenin hemen ardından kurulan sözleşmeler: Tarafların önce iş yeri dışında görüşüp, ardından satıcının iş yerinde veya herhangi bir uzaktan iletişim aracıyla (telefon, internet vb.) anlaştığı durumlar.
- Tanıtım gezisi sırasında kurulan sözleşmeler: Mal ve hizmetlerin tanıtımı ya da satışı amacıyla düzenlenen geziler sırasında yapılan sözleşmeler.
Örneğin, evinizde sizi ziyaret eden bir satıcının sunduğu su arıtma cihazını satın almanız, alışveriş merkezindeki bir standa yaklaşıp bir eğitim setine abone olmanız veya bir otel tanıtım gezisinde devre mülk satın almanız, iş yeri dışında kurulan sözleşme kapsamına girer.
İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmelerin Şekil Şartları
İş yeri dışında kurulan sözleşmelerin geçerli olabilmesi için mutlaka yazılı olarak yapılması gerekmektedir. Sözlü yapılan anlaşmalar geçerli değildir! Ayrıca:
- Sözleşme metni en az 12 punto büyüklüğünde olmalıdır
- Anlaşılabilir bir dilde, açık ve sade şekilde düzenlenmelidir
- Sözleşmenin bir örneği tüketiciye verilmelidir
Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta: Geçerli bir sözleşme kurmayan satıcı, sonradan sözleşmenin geçersiz olduğunu ileri sürerek tüketiciyi mağdur edemez. Yani, sözleşmenin şekil şartlarına uygun olmaması halinde, bu durum satıcı tarafından tüketici aleyhine kullanılamaz.
Ayrıca, satıcılar sözleşmenin bazı bölümlerini tüketicinin kendi el yazısı ile doldurtmak zorundadır:
- Sözleşme tarihi
- “Sözleşmenin bir örneğini elden teslim aldım.” ifadesi
- Cayma hakkı olan sözleşmeler için “On dört gün içinde cayma hakkımın olduğu konusunda bilgilendirildim.” ifadesi
Tüketicinin Vazgeçme Hakkı: Cayma Hakkı ve Süresi
İş yeri dışında kurulan sözleşmelerde tüketicilerin en önemli haklarından biri cayma hakkıdır. Bu hak, tüketicilerin herhangi bir gerekçe göstermeden ve ceza ödemeden sözleşmeden vazgeçebilmesini sağlar.
Cayma Süresi Ne Kadardır?
Cayma hakkı süresi 14 gündür ve bu süre:
- Hizmet sözleşmelerinde: Sözleşmenin kurulduğu günden itibaren başlar.
- Mal teslimine ilişkin sözleşmelerde: Malın teslim alındığı günden itibaren başlar.
Örneğin, 10 Mart tarihinde kapınıza gelen bir satıcıdan aldığınız bir elektrikli süpürgeyi 15 Mart’ta teslim aldıysanız, cayma hakkı süreniz 15 Mart’tan itibaren 14 gün, yani 29 Mart’a kadardır.
Tüketici Cayma Hakkı Konusunda Bilgilendirilmezse Ne Olur?
Eğer satıcı, tüketiciyi cayma hakkı konusunda gerektiği şekilde bilgilendirmezse, 14 günlük süre geçerli olmaz. Bu durumda tüketici, 14 günlük süreyle bağlı değildir ve cayma hakkını kullanmak için ek bir süreye sahiptir. Bu ek süre, cayma süresinin bittiği tarihten itibaren en fazla bir yıldır.
Satıcı, bir yıllık süre içinde tüketiciyi gerektiği şekilde bilgilendirirse, 14 günlük cayma süresi, bilgilendirmenin yapıldığı günden itibaren işlemeye başlar.
Cayma Hakkı Nasıl Kullanılır?
Cayma hakkını kullanabilmek için şu adımları izlemeniz gerekir:
- Cayma bildirimini yazılı olarak (iadeli taahhütlü mektup gibi) veya kalıcı veri saklayıcısı (e-posta, SMS gibi) ile yapmalısınız.
- Bildirimi doğrudan satıcı veya sağlayıcıya yöneltmelisiniz.
- İspatı sağlayabilecek bir yöntem seçmelisiniz.
Önemli Uyarı: Cayma hakkını telefonda sözlü olarak bildirmek yeterli değildir! Satıcı “iade etmek isterseniz bu numarayı aramanız yeterlidir” dese bile, haklarınızı korumak için mutlaka yazılı bir kanıt oluşturun.
Ayrıca, doğrudan Tüketici Hakem Heyetlerine başvurarak cayma hakkınızı kullanamazsınız. Cayma bildirimi önce satıcıya yapılmalıdır. Tüketici Hakem Heyetlerine başvuru, ancak satıcı ile aranızda bir uyuşmazlık çıktığında söz konusu olur.
İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmelerde Cayma Hakkının İstisnaları
Her ne kadar iş yeri dışında kurulan sözleşmelerde genel kural 14 günlük cayma hakkının olması olsa da, bazı istisnai durumlarda bu hak kullanılamaz:
CD/DVD ve Dijital İçerikler
Ambalajı açılmış olan dijital içerikler (CD/DVD, flash disk, hafıza kartı gibi) cayma hakkı kapsamı dışındadır. Bunun için:
- Ürünün fiziksel bir ortamda sunulması
- Ambalajının açılmış olması
Örneğin, bir satıcıdan DVD’de sunulan bir yabancı dil eğitim setini satın alıp ambalajını açtıysanız, artık cayma hakkınızı kullanamazsınız.
Dikkat! Satış temsilcilerinin, tanıtım ya da gösterim bahanesiyle ambalajı açmasına izin vermemeniz önemlidir.
Yeni Düzenleme: Aktivasyon Kodlu Eğitim Setleri
24 Ağustos 2024 tarihinde yapılan değişiklik ile 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren, internette çalışan kurs, eğitim seti gibi dijital ürünlerin aktivasyon kodu, kart kazıma gibi yöntemlerle satılması durumunda, ürünün ambalajı açılmış olsa bile tüketiciler cayma hakkını kullanabilecektir.
Bu değişiklik, özellikle kapıdan satılan ve internet üzerinden erişilen eğitim setleri için önemli bir tüketici hakkı getirmektedir.
Kitaplar Cayma Hakkı Kapsamında mıdır?
İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Yönetmeliği’nde kitaplar, cayma hakkı istisnaları arasında sayılmamıştır. Bu nedenle, ambalajı açılmış olsa dahi kitaplara ilişkin cayma hakkı süresi içinde ve usulüne uygun şekilde cayma bildiriminde bulunarak cayma hakkı kullanılabilir.
Örneğin, kapınıza gelen bir satıcıdan aldığınız ansiklopediyi inceledikten sonra beğenmezseniz, 14 gün içinde cayma hakkınızı kullanabilirsiniz.
Cayma Hakkına İlişkin Özel Durumlar
Ürünün Kullanılması Durumunda Cayma Hakkı
Tüketici, cayma süresi içerisinde malı normal şekilde kullandığı takdirde, meydana gelen değişiklik ve bozulmalardan sorumlu değildir ve cayma hakkını kullanabilir.
Örneğin, bir su arıtma cihazını 10 gün kullanıp beğenmezseniz, normal kullanımdan kaynaklanan aşınma ve değişiklikler için ödeme yapmak zorunda kalmadan cayma hakkınızı kullanabilirsiniz.
Ödeme Yapıldığı Durumlarda Cayma Hakkı
Satıcılar, cayma süresi içerisinde tüketiciden herhangi bir isim altında ödeme yapmasını veya tüketiciyi borç altına sokan herhangi bir belge vermesini isteyemez. Eğer bu yasağa rağmen bir ödeme yapıldıysa, bu bedel tüketiciye derhal iade edilmelidir.
Örneğin, bir satıcı size “ön ödeme”, “depozito” veya “rezervasyon bedeli” adı altında bir ödeme yapmanızı isterse, cayma hakkınızı kullandığınızda bu ödemeyi tamamen geri alma hakkınız vardır.
Malı Muhafaza Etme Yükümlülüğü
Satıcı, cayma bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren 14 gün içinde malı geri almakla yükümlüdür. Bu süre içerisinde malın geri alınmaması durumunda, tüketici malı muhafaza etmekle yükümlü değildir.
Yani, cayma hakkınızı kullandıktan sonra satıcı 14 gün içinde ürünü almak için gelmezse, ürünü saklamak zorunda değilsiniz.
Doğrudan Satış Sistemleri ve Haklar
İş yeri dışında kurulan sözleşmelerle ilgili bir diğer önemli konu da doğrudan satış sistemleridir.
Doğrudan Satış Sistemi Nedir?
Doğrudan satış sistemi, satış temsilcileri aracılığıyla mal veya hizmetlerin tüketicilerin evlerinde veya iş yerlerinde sunulduğu, perakende satış yerleri kullanılmaksızın gerçekleştirilen pazarlama sistemidir. Bu sistemde tek veya çok katmanlı satış yöntemleri kullanılabilir.
Doğrudan Satıcıların Hakları
Doğrudan satıcı olarak sisteme dahil olmak isteyenlerden işe başlama bedeli alınamaz. Giriş aidatı, başlangıç paketi, yenileme ücreti gibi isimler altında herhangi bir bedel talep edilmesi yasaktır.
Doğrudan satıcılar, hiçbir masraf ve ceza ödemeden istedikleri zaman sistemden ayrılma hakkına sahiptir. Sisteme katıldıktan sonra 60 gün içinde ayrılmak isterlerse, ellerindeki kullanılmamış mallar geri alınır ve bedelleri 14 gün içinde iade edilir.
Nakliye Ücretleri ve Yetki Belgeleri
Nakliye Ücreti Talep Edilebilir mi?
İş yeri dışında kurulan sözleşmelerde, sözleşme konusu mal veya hizmetin sözleşmenin kurulduğu tarihten sonra teslim veya ifasının kararlaştırılması halinde, tüketiciden ek nakliye, teslim ve benzeri masraflar talep edilemez.
Örneğin, bir satıcı evinize gelip size bir ürün sattığında, “kargo ücreti” veya “nakliye bedeli” adı altında ek bir ücret talep edemez.
Yetki Belgesi Zorunluluğu
İş yeri dışında kurulan sözleşmeler ancak Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş satıcı veya sağlayıcı tarafından kurulabilir. Bir satıcıyla iş yeri dışında sözleşme yapmadan önce, geçerli bir yetki belgesi olup olmadığını kontrol etmeniz önemlidir.
Ayrıca, bazı satıcıların Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı gibi kurumlardan geldiklerini veya bu kurumlarla ortak çalıştıklarını iddia ederek güven oluşturmaya çalıştıkları bilinmektedir. Bu tür iddialara karşı dikkatli olmanız ve satıcının unvan ve iletişim bilgilerini kontrol etmeniz önemlidir.
Pratik Öneriler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
İş yeri dışında kurulan sözleşmelerde haklarınızı korumak için bazı pratik öneriler:
- Yazılı sözleşme talep edin: Sözleşmenin mutlaka yazılı olmasını ve bir örneğinin size verilmesini sağlayın.
- Cayma hakkı bilgilendirmesini kontrol edin: Sözleşmede cayma hakkınızla ilgili açık bir bilgilendirme olduğundan emin olun.
- Ambalajı açarken dikkatli olun: Özellikle dijital içeriklerde, ambalajı açmadan önce ürünü almak istediğinizden emin olun.
- Cayma bildirimini yazılı yapın: Cayma hakkınızı kullanırken, mutlaka yazılı (iadeli taahhütlü mektup) veya kalıcı veri saklayıcısı (e-posta, SMS) ile bildirim yapın.
- Yetkisiz satıcılardan alışveriş yapmayın: Satıcının Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirildiğinden emin olun.
- Kimlik ve iletişim bilgilerini kontrol edin: Satıcının gerçek kimlik ve iletişim bilgilerini not edin, şüpheli durumları ilgili makamlara bildirin.
- Ödeme yapmak için acele etmeyin: Cayma süresi içinde ödeme yapmak zorunda değilsiniz, ödeme için baskı uygulanıyorsa şüphelenin.
- Resmi kurum adı kullananlara dikkat edin: Kendilerini resmi kurum çalışanı olarak tanıtan veya bu kurumlarla ortak çalıştıklarını iddia eden satıcılara karşı uyanık olun.
Sonuç: Bilinçli Tüketici, Korunan Tüketici
İş yeri dışında kurulan sözleşmeler, tüketicilerin anlık kararlarla ve yeterli değerlendirme yapmadan alışveriş yapma riskiyle karşı karşıya kaldıkları durumlardır. Bu nedenle, tüketicileri korumak amacıyla özel düzenlemeler getirilmiştir.
Tüketici olarak haklarınızı bilmek ve bilinçli davranmak, mağduriyet yaşamamanız için en önemli faktördür. Özellikle:
- 14 günlük cayma hakkınızın bulunduğunu,
- Sözleşmenin yazılı olması gerektiğini,
- Cayma bildiriminin usulüne uygun yapılması gerektiğini,
- 1 Ocak 2025’ten itibaren aktivasyon kodlu dijital ürünlerde yeni haklarınızın olduğunu unutmayın.
Kaynakça
- “İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Hakkında Bilgilendirme”, 21 Ocak 2025
- 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
- İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Yönetmeliği
- Resmî Gazete, 24 Ağustos 2024, Sayı: 32641, “İş Yeri Dışında Kurulan Sözleşmeler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”
- “Doğrudan Satış Sistemleri Hakkında Bilgilendirme”, 2025