Boşanma Davalarında Delillerin Kritik Önem
Türkiye’de her yıl yaklaşık 185.000 – 190.000 çift boşanırken, bu davaların %35’i çekişmeli olarak sonuçlanmaktadır. Boşanma davası açmak, sadece duygusal değil aynı zamanda karmaşık hukuki boyutları olan bir süreçtir. TÜİK verilerine göre, boşanma davalarının ortalama süresi 8-12 ay arasında değişmekte ve bu süreçte sunulan delillerin kalitesi, davanın sonucunu doğrudan etkilemektedir.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 166. maddesi uyarınca, boşanma sebeplerinin ispatlanması için somut delillerin mahkemeye sunulması zorunludur. Bu deliller sadece boşanma kararını değil, velayet, nafaka, tazminat ve mal paylaşımı gibi hayati konuları da belirlemektedir.
Boşanma davalarında delillerin hukuka uygun şekilde toplanması ve sunulması, adil yargılanma hakkının temel şartıdır.
Boşanma Dava Türleri ve Delil Gereksinimleri
Anlaşmalı Boşanma Davası
TMK madde 166/3 uyarınca düzenlenen anlaşmalı boşanma davalarında, taraflar boşanma ve sonuçları konusunda mutabıktır.
Delil İhtiyacı:
- Özel delil sunmaya gerek yoktur
- Anlaşma protokolü (TMK m. 166/3 gereği)
- Evlilik cüzdanı
- Nüfus kayıt örneği
Süreç: Mahkeme, protokolün kanuna ve ahlaka uygunluğunu denetler.
Çekişmeli Boşanma Davası
Eşlerin anlaşamadığı durumlarda açılan bu davaların büyük çoğunluğu çeşitli sebepler nedeniyle süreç uzamaktadır.
Delil İhtiyacı:
- Boşanma sebebini ispatlayan somut deliller
- Tazminat talebini destekleyen belgeler
- Velayet için uygunluk delilleri
- Nafaka hesaplamalarına esas ekonomik veriler
Çekişmeli Boşanmada Kullanılabilecek Deliller
1. Tanık Delili (HMK m. 240-269)
Boşanma davalarında en yaygın kullanılan delil türüdür. Yargıtayın pek kararında belirtildiği üzere: “Tanık sayısının çokluğu değil, tanık beyanlarının tutarlılığı ve inandırıcılığı esas alınır.”
Tanık Seçiminde Dikkat Edilecekler:
| Tanık Türü | Avantajları | Dezavantajları | Öneriler |
|---|---|---|---|
| Aile Üyeleri | Olaylara yakınlık | Taraf tutma şüphesi | Objektif ifadeler |
| Komşular | Sürekli gözlem | Sınırlı bilgi | Spesifik olaylar |
| Arkadaşlar | Güven ilişkisi | Subjektiflik | Somut örnekler |
| Uzmanlar | Mesleki deneyim | Maliyet | Teknik konular |
Tanık İfadelerinde Aranan Şartlar:
- HMK m. 240: Tanığın bizzat şahit olduğu olaylar
- Somut tarih ve yer belirtimi
- Detaylı olay anlatımı
- Tutarlı beyanlar
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi bir kararında: “Tanık, sadece duyduklarını değil, gördüklerini anlatmalıdır. ‘Eşi onu sürekli azarlıyordu’ şeklindeki genel ifadeler yeterli değildir.”
2. Sosyal İnceleme Raporu
Çocuklu çiftlerin %95’inde talep edilen bu rapor, velayet kararlarının temel dayanağıdır.
Rapor Hazırlama Süreci:
- Ön Değerlendirme (1-2 hafta)
- Dosya inceleme
- Taraf dinleme
- Çocukla görüşme
- Saha Çalışması (2-3 hafta)
- Ev ziyaretleri
- Çevre araştırması
- Okul görüşmeleri
- Rapor Hazırlama (1 hafta)
- Analiz ve değerlendirme
- Öneri geliştirme
Sosyal inceleme raporu, çocuğun üstün yararı ilkesi doğrultusunda hazırlanmalı ve objektif veriler içermelidir.
3. Ekonomik Durum Araştırma Raporu
Nafaka ve tazminat hesaplamalarında kritik öneme sahiptir.
Araştırma Kapsamı:
- SGK kayıtları (son 3 yıl)
- Banka hesap özeti (son 1 yıl)
- Tapu kayıtları (mevcut durumu)
- Araç kayıtları (güncel değer)
- Ticari faaliyet durumu
Nafaka takdirinde tarafların gerçek gelir durumu tespit edilmeli, beyan edilen gelirle yetinilmemelidir.
4. Dijital Deliller
2020 sonrası dönemde boşanma davalarının büyük çoğunluğunda dijital deliller kullanılmaktadır.
Kabul Edilebilir Dijital Deliller:
- WhatsApp yazışmaları (ekran görüntüsü + telefon kayıtları)
- E-mail yazışmaları (header bilgileri ile)
- Sosyal medya paylaşımları (URL ve tarih ile)
- Ses kayıtları (bilirkişi raporu ile)
- Güvenlik kamerası görüntüleri (orijinal kayıt)
Önemli Not: Kişisel verilerin korunması ilkesi çerçevesinde elde edilen dijital delillerin hukuka uygunluğu denetlenir.
5. Tıbbi Raporlar ve Belgeler
Şiddet iddialarında büyük oranında başvurulan delil türüdür.
Gerekli Tıbbi Belgeler:
- Acil servis raporları
- Adli tıp raporları
- Psikiyatrik değerlendirmeler
- Fizik tedavi kayıtları
Tıbbi raporların boşanma davası açılmadan önce alınmış olması, raporun güvenilirliğini artırır.
Delil Toplama Süreci ve Zamanlaması
Dava Öncesi Delil Toplama
1. Hafta: Planlama
- Durum analizi
- Delil türlerinin belirlenmesi
- Avukat konsültasyonu
2-4. Hafta: Somut Delil Toplama
- Tanık listesi hazırlama
- Belgel toplama
- Dijital delilleri yedekleme
5-12. Hafta: Delil Sistematizasyonu
- Kronolojik düzenleme
- Hukuki analiz
- Dava stratejisi geliştirme
Dava Sırasında Delil Sunma
HMK m. 119 uyarınca, deliller ilk dilekçeyle birlikte sunulmalıdır. İstisna durumlar:
- Sonradan öğrenilen deliller
- Karşı tarafın sonradan ileri sürdüğü iddialara karşı deliller
- Mahkemenin re’sen araştıracağı deliller
Hukuka Aykırı Deliller ve Sınırlar
Kabul Edilmeyen Deliller
Anayasa m. 20 ve HMK m. 189 uyarınca aşağıdaki deliller hukuka aykırıdır:
- Özel hayatın gizliliğini ihlal eden kayıtlar
- İzinsiz ses kayıtları
- Gizli kamera görüntüleri
- Özel yazışmaların çalınması
- Hukuka aykırı elde edilmiş belgeler
- Evrak hırsızlığı
- Bilgisayar verisinin izinsiz kopyalanması
- Sahte belgeler
Eşler arasında dahi olsa, rızası olmadan yapılan ses kaydı hukuka aykırıdır ve delil olarak değerlendirilemez.
Sınırda Durumlar ve Değerlendirmeler
1. Ortak Kullanılan Telefondan Elde Edilen Mesajlar
- Yargıtay: Ortak kullanım varsa kabul edilebilir
- Şart: Mesajların kime ait olduğunun ispatı
2. Çocuğun Verdiği Bilgiler
- 12 yaş altı: Delil değeri sınırlı
- 12 yaş üstü: Mahkeme takdiri
3. Kamu Alanında Çekilen Fotoğraflar
- Genel kural: Kabul edilebilir
- İstisna: Özel yaşam detayları görünüyorsa
Pratik Senaryolar ve Çözüm Önerileri
Senaryo 1: Aile İçi Şiddet Vakası
Durum: Eş şiddeti nedeniyle boşanma davası
Kullanılabilir Deliller:
- Tıbbi raporlar (acil servis, adli tıp)
- Tanık ifadeleri (komşular, arkadaşlar)
- Fotoğraf delilleri (yaralanma izleri)
- Karakol tutanakları (şikayet kayıtları)
- Ses kayıtları (eğer hukuka uygun elde edilmişse)
Delil Toplama Stratejisi:
- Derhal tıbbi yardım alın ve rapor isteyın
- Güvenlik kuvvetlerini arayarak ihbarda bulunun
- Tanıkları belirleyin ve ifadelerini alın
- Fotoğraf çekerek yaralanmaları belgelendirin
Şiddet vakalarında tıbbi raporun yanı sıra, olay sonrası çekilen fotoğraflar da önemli delil teşkil eder.
Senaryo 2: Aldatma/Sadakatsizlik İddiası
Durum: Eşin aldatması nedeniyle kusurlu boşanma davası
Kullanılabilir Deliller:
- Tanık beyanları (olay anına şahit olanlar)
- Yazışma kayıtları (hukuka uygun elde edilmişse)
- Sosyal medya delilleri (açık profil paylaşımları)
- Otel faturları (ödeme kayıtları)
- Fotoğraflar (kamu alanında çekilmiş)
Dikkat Edilecekler:
- Özel hayat sınırları gözetilmeli
- Hukuka aykırı yöntemler kullanılmamalı
- Somut deliller toplanmalı
Senaryo 3: Ekonomik İhmal (Ailenin Geçimine Katkı Sağlamama)
Durum: Eşin aile geçimine katkı sağlamaması
Kullanılabilir Deliller:
- Banka hesap özeti (gelir-gider analizi)
- SGK kayıtları (çalışma durumu)
- Fatura kayıtları (kim ne ödemiş)
- Tanık ifadeleri (yaşam standardı)
- İcra kayıtları (borç durumu)
Ekonomik Durum Tablosu:
| Delil Türü | Temin Süresi | Güvenilirlik | Maliyet |
|---|---|---|---|
| SGK Kayıtları | 1-2 hafta | Yüksek | Ücretsiz |
| Banka Özeti | 3-5 gün | Yüksek | Düşük |
| Tapu Kayıtları | 1 gün | Yüksek | Düşük |
| İcra Kayıtları | 1 hafta | Yüksek | Düşük |
Sık Sorulan Sorular
Delil Toplama İle İlgili Sorular
S: Kaç tane tanık gerekir?
C: Yasal olarak minimum tanık sayısı yoktur. Bir tanık bile yeterli olabilir, ancak 2-3 tanık daha güvenilir sonuç verir. Önemli olan tanık sayısı değil, beyanların kalitesi ve tutarlılığıdır.
S: Aile üyeleri tanık olabilir mi?
C: Evet, üyeleri tanık olabilir. Ancak mahkeme, yakınlık derecesini göz önünde bulundurarak beyanları değerlendirir.
S: WhatsApp mesajları delil olarak kabul edilir mi?
C: Evet, ancak mesajların kimden geldiğinin ve tarihinin güvenilir şekilde ispat edilmesi gerekir. Sadece ekran görüntüsü yeterli değildir.
S: Sosyal inceleme raporu ne kadar sürer?
C: Ortalama 4-6 hafta sürer. Yoğunluk durumuna göre bu süre 8 haftaya kadar uzayabilir.
S: Dijital delilleri nasıl saklayabilirim?
C:
- Ekran görüntüleri alın
- Tarihleri kaydedin
- Orijinal dosyaları yedekleyin
- Noter onayı aldırabilirsiniz
Hukuki Süreç İle İlgili Sorular
S: Delilleri ne zaman sunmalıyım?
C: HMK m. 119 gereği ilk dilekçeyle birlikte sunmalısınız. Sonradan öğrenilen deliller için ayrı süre vardır.
S: Karşı taraf delillerimi görebilir mi?
C: Evet, taraflar birbirlerinin delillerini inceleme hakkına sahiptir.
S: Delil toplama maliyeti ne kadar?
C:
- Tanık dinleme: Ücretsiz
- Sosyal inceleme: Ücretsiz
- Bilirkişi raporu: 2.000-5.000 TL
S: Yurt dışından delil getirebilir miyim?
C: Evet, ancak apostil veya konsolosluk onayı gerekir. Türkçe tercümesi de zorunludur.
S: Delilim kabul edilmezse ne olur?
C: Mahkeme delili reddeder ve gerekçesini yazar. Bu karara karşı istinaf yoluna başvurabilirsiniz.
Sonuç ve Öneriler
Boşanma davaları, hayatın en zorlu dönemlerinden biri olmakla birlikte, doğru delil stratejisi ile adil sonuçlar elde edilebilir. 2025 yılı itibarıyla, dijitalleşen dünyada delil toplama yöntemleri de değişim geçirmekte ve mahkemeler bu konuda daha titiz değerlendirmeler yapmaktadır.
Başarılı Delil Stratejisi İçin Öneriler
1. Erken Hareket Edin
- Boşanma kararı aldığınız anda delil toplamaya başlayın
- İlk 3 ay kritik dönemdir
- Zaman geçtikçe delil kalitesi düşer
2. Profesyonel Destek Alın
- Deneyimli aile hukuku avukatıyla çalışın
- Delil stratejisi birlikte geliştirin
- Hukuki riskleri minimize edin
3. Sistematik Yaklaşım Benimseyin
- Delilleri kronolojik düzenleyin
- Her iddia için somut delil bulundurun
- Tutarlılık sağlayın
4. Hukuka Uygunluğa Dikkat Edin
- Özel hayat sınırlarını aşmayın
- Hukuka aykırı yöntemlerden kaçının
- KVKK hükümlerini gözetin
5. Süreç Yönetimi Yapın
- Mahkeme takvimini takip edin
- Delil sunma sürelerine uyun
- Yedek plan hazırlayın
Kaynakça
- 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu
- Yargıtay 2. Hukuk Dairesinin Boşanma Davalarına İlişkin Kararları
- Türkiye Barolar Birliği Dergisi, “Boşanma Davalarında Delil” başlıklı makaleler
- Aile Mahkemelerindeki Uygulamalar ve Örnek Davalar