Giriş: Evliliğin Son Bulmasında Maddi Hakların Önemi
Boşanma, duygusal olduğu kadar ekonomik etkileri de olan zorlu bir süreçtir. Özellikle uzun yıllar süren evliliklerde eşlerin birlikte edindikleri malların paylaşımı, hukuki sürecin en karmaşık ve tartışmalı konularından biri haline gelebilir. Boşanma davalarında mal paylaşımı, sadece bugünü değil, tarafların gelecekteki yaşam standartlarını da etkileyecek kritik bir konudur. Bu yazımızda, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde evlilik birliği içinde edinilen malların nasıl paylaşılacağını, hangi malların kişisel, hangi malların ortak mal sayılacağını ve mal rejimlerinin nasıl sona ereceğini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Mal Rejimi Nedir? Türk Hukukunda Mal Rejimleri
Mal Rejimi Kavramı
Mal rejimi, eşlerin evlilik süresince edindikleri mallar üzerindeki mülkiyet, yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını düzenleyen kurallar bütünüdür. Bu rejimler, eşlerin ekonomik ilişkilerini ve evliliğin sona ermesi durumunda malların nasıl paylaştırılacağını belirler.
Türk Hukukunda Mevcut Mal Rejimleri
Türk Medeni Kanunu’nda dört farklı mal rejimi düzenlenmiştir:
- Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi: 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun kabul ettiği yasal mal rejimidir.
- Mal Ayrılığı Rejimi: Her eşin kendi malı üzerinde bağımsız mülkiyet hakkının olduğu rejimdir.
- Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi: Evlilik sona erdiğinde belirli malların paylaşıma tabi tutulduğu rejimdir.
- Mal Ortaklığı Rejimi: Eşlerin mallarının tamamının ya da bir kısmının ortaklık malı olarak kabul edildiği rejimdir.
Yasal Mal Rejiminin Tarihsel Gelişimi
Türk Medeni Kanunu’nda önemli bir değişiklik, 1 Ocak 2002 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu tarihten önce evlenen çiftler için 743 sayılı eski Türk Medeni Kanunu’nda kabul edilen “mal ayrılığı rejimi” geçerliydi. Yeni kanunla birlikte:
- 1 Ocak 2002 tarihinden sonra evlenen çiftler için otomatik olarak “edinilmiş mallara katılma rejimi” geçerli olmuştur.
- 1 Ocak 2002 tarihinden önce başlayan evliliklerde 01.01.2002 tarihine kadar edinilen mallar mal ayrılığı rejimine tabi olacak olup şayet 01.01.2002 tarihinden sonra eşler başka bir mal rejimi seçmemişseler bu tarihten sonra edinilen mallarda edinilmiş mallara katılma rejimi geçerli olacaktır. Yani 01.01.2002 tarihinden önce başlayan evliliklerde iki mal rejimine göre tasfiye yapılacaktır.
Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi
Edinilmiş Mal Nedir?
Edinilmiş mal, eşlerin evlilik süresince emekleri karşılığında elde ettikleri mallardır. Türk Medeni Kanunu’nun 219. maddesinde edinilmiş mallar şu şekilde sıralanmıştır:
- Çalışma Karşılığı Edinilen Değerler: Doktorun muayene ücreti, işçinin maaşı, esnafın kazancı gibi.
- Sosyal Güvenlik ve Yardım Ödemeleri: Emekli maaşı, maluliyet tazminatı, işsizlik ödeneği gibi.
- Çalışma Gücü Kaybı Nedeniyle Ödenen Tazminatlar: İş kazası sonucu alınan tazminatlar gibi.
- Kişisel Malların Gelirleri: Miras kalan bir evin kira geliri gibi.
Kişisel Mal Nedir?
Kişisel mal, evlilik birliği içinde edinilmemiş veya kanun gereği kişisel mal sayılan mallardır. Türk Medeni Kanunu’nun 220. maddesine göre kişisel mallar şunlardır:
- Kişisel Kullanıma Yarayan Eşyalar: Bir eşin sadece kendisinin kullandığı cep telefonu, bilgisayar, kıyafetler gibi.
- Evlenmeden Önce Sahip Olunan Mallar: Evlilik öncesi sahip olunan ev, araba, banka hesapları gibi.
- Miras ve Bağış Yoluyla Edinilen Mallar: Miras kalan ev, bağış olarak verilen araba gibi.
- Manevi Tazminat Alacakları: Dava sonucu hükmedilen manevi tazminatlar.
Özel Mal Durumları ve Pratik Örnekler
Düğünde Takılan Takılar
Düğünde takılan ziynet eşyaları konusu, Türk hukukunda özel bir durum oluşturur:
- Kadına Takılan Takılar: Kim tarafından takılmış olursa olsun, kadının kişisel malı sayılır.
- Erkeğe Takılan Takılar: Yerel örf ve adetlerde kadına ait olduğu kabul edilmemişse, erkeğin kişisel malı sayılır.
Ancak, düğünde takılan takılardan evlilik birliği içinde gelir elde edilirse (örneğin, takıları bozdurarak bir iş yeri açılması), bu gelirler edinilmiş mal olarak kabul edilir ve paylaşıma dahil edilir.
Mücevher ve Değerli Eşyalar
Mücevher ve takı gibi değerli eşyalar konusunda dikkat edilmesi gereken bir ayrım vardır:
- Sadece bir eşin kişisel kullanımı için alınan mücevherler, kişisel mal sayılır.
- Yatırım amaçlı alınan mücevherler, bir eş tarafından kullanılsa bile edinilmiş mal kapsamına girer ve paylaşıma tabi olur.
Şirket Hisseleri ve Gelirleri
Şirket hisseleri konusunda:
- Evlenmeden önce sahip olunan şirket hisseleri, kişisel mal sayılır.
- Ancak bu hisselerden evlilik süresince elde edilen gelirler, edinilmiş mal olarak kabul edilir ve paylaşıma dahil edilir.
Mal İkamesi
Eşlerden biri kişisel malı olan bir eşyayı satıp yerine yeni bir mal alırsa, bu yeni mal da kişisel mal statüsünü korur. Örneğin:
- Kişisel mal olan bir arabanın satılıp yerine yeni bir araba alınması.
- Kişisel mala ait bir arabanın kaza sonucu pert olması ve sigorta tazminatıyla yeni bir araba alınması.
Mal Rejiminin Sona Ermesi ve Tasfiyesi
Mal Rejiminin Sona Erme Nedenleri
Yasal mal rejimi şu durumlarda sona erer:
- Eşlerden Birinin Ölümü: Ölüm halinde, sağ kalan eş mal rejiminin tasfiyesini talep edebilir.
- Başka Bir Mal Rejiminin Kabulü: Eşlerin noterde yapacakları mal rejimi sözleşmesiyle farklı bir mal rejimini kabul etmeleri.
- Evliliğin İptali veya Boşanma: Mahkemece evliliğin iptal edilmesi veya boşanmaya karar verilmesi durumunda.
- Mal Ayrılığına Geçilmesi: Mahkemece mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi halinde.
Evliliğin iptali, boşanma veya mal ayrılığına geçilmesi durumlarında mal rejimi, dava tarihinden itibaren sona erer.
Mal Rejiminin Tasfiyesi Süreci
Mal rejiminin tasfiyesi (mal paylaşımı) şu aşamalardan geçer:
- Malların İadesi: Her eş, diğer eşte bulunan kişisel mallarını geri alır.
- Malların Ayrımı: Kişisel ve edinilmiş malların ayrımı yapılır.
- Eklenecek Değerlerin Eklenmesi: Kanuna göre edinilmiş mallara eklenecek değerler eklenir.
- Denkleştirme: Gereken hallerde denkleştirme işlemleri yapılır.
- Borçların Çıkarılması: Mevcut borçlar düşülür.
- Katılma Alacaklarının Belirlenmesi: Her eşin katılma alacağı belirlenir.
- Paylı Mülkiyete Konu Malların Paylaştırılması: Paylı mülkiyete konu bir mal varsa, üstün yararı olan taraf malın kendisine verilmesini isteyebilir.
Mal Paylaşımı Davası ve Hukuki Süreç
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Yasal mal rejimi tasfiye davasında:
- Görevli Mahkeme: Aile Mahkemeleridir.
- Yetkili Mahkeme:
- Mal rejiminin ölümle sona ermesi halinde: Ölenin son yerleşim yeri mahkemesi.
- Boşanma, evliliğin iptali veya mal ayrılığına karar verilmesi durumunda: Bu davalarda yetkili olan mahkeme.
- Diğer durumlarda: Davalı eşin yerleşim yeri mahkemesi.
Mal Paylaşımı Davasının Açılması
Mal rejiminin tasfiyesi (mal paylaşımı) davası, boşanma davasından ayrı bir dava olarak açılmalıdır. Eğer boşanma davası ile birlikte açılırsa, mahkeme mal paylaşımı davasını boşanma davasından ayırarak ayrı bir esasa kaydeder.
Önemli olan nokta şudur: Mal paylaşımı davasına, boşanma davası bitip karar kesinleştikten sonra başlanır. Yani, boşanma gerçekleşmeden mallar paylaştırılamaz.
Pratik Bilgiler ve Öneriler
Mal Rejimi Sözleşmesi Nasıl Yapılır?
Eşler, mal rejimi sözleşmesini şu şekillerde yapabilirler:
- Evlenmeden Önce: Evlilik öncesi dönemde noterde düzenlenen veya onaylanan bir sözleşmeyle.
- Evlenme Esnasında: Evlenme başvurusu sırasında yazılı olarak hangi mal rejimini seçtiklerini bildirerek.
- Evlendikten Sonra: Evlilik süresince herhangi bir zamanda noterde düzenlenen veya onaylanan bir sözleşmeyle.
Mal rejimi sözleşmesinin eşler veya yasal temsilcileri tarafından imzalanması zorunludur.
Mal Paylaşımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Malların Kaydını Tutun: Evlilik öncesi sahip olduğunuz malların ve evlilik süresince edindiğiniz malların kaydını tutun, belgelerini saklayın.
- Miras ve Bağış Belgelerini Saklayın: Miras veya bağış yoluyla edindiğiniz malların belgelerini saklayın.
- Edinilmiş Malları Belirleyin: Evlilik süresince emeğinizle kazandığınız malların belge ve kayıtlarını ayrı tutun.
- Dava Açmadan Önce Uzman Desteği Alın: Mal paylaşımı davasını açmadan önce, bir avukattan hukuki danışmanlık alın.
Sonuç: Adil Bir Mal Paylaşımı İçin
Evliliğin sona ermesi durumunda mal paylaşımı, eşlerin geleceğini doğrudan etkileyen önemli bir süreçtir. Türk Medeni Kanunu’nun getirdiği edinilmiş mallara katılma rejimi, özellikle çalışan veya ev işleriyle ilgilenen eşlerin emeklerinin karşılığını alabilmelerini sağlamayı amaçlamaktadır.
Mal paylaşımı sürecinde en önemli husus, hangi malın kişisel, hangi malın edinilmiş mal olduğunun doğru tespit edilmesidir. Bu nedenle, evlilik süresince edinilen malların kaydının tutulması ve gerekli belgelerin saklanması büyük önem taşır.
Unutulmamalıdır ki, adil bir mal paylaşımı, tarafların ekonomik geleceğini güvence altına almakla kalmaz, aynı zamanda boşanma sürecinin daha az sancılı geçmesine de katkı sağlar.
Kaynakça
- 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu, Madde 202-281 (11.01.2002 tarihinde yürürlüğe giren)
- 743 Sayılı (Eski) Türk Medeni Kanunu
- Türk Medeni Kanunu Madde 219 (Edinilmiş Mallar)
- Türk Medeni Kanunu Madde 220 (Kişisel Mallar)
- Yargıtay 8. Hukuk Dairesi Kararları (Düğün takıları konusundaki içtihatlar)
- Boşanmada Mal Paylaşımı
- Boşanmada Mal Paylaşımı Nedir?