Giriş
Aile hayatında yaşanan olumsuzluklar bazen boşanma ile sonuçlanabilir. Bu süreçte en çok etkilenen taraf ise şüphesiz çocuklardır. Çocukların maddi ve manevi ihtiyaçlarının karşılanması, sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişmeleri için yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerin en önemlilerinden biri de “iştirak nafakası”dır. Peki iştirak nafakası nedir? Kimler talep edebilir? Nasıl belirlenir? Bu yazımızda, boşanma sürecindeki ebeveynlerin ve çocukların haklarını korumak için bilinmesi gereken iştirak nafakası hakkında detaylı bilgileri sizlerle paylaşacağız.
İştirak Nafakası Nedir?
İştirak nafakası, boşanma sonrasında velayet hakkı kendisine verilmeyen ebeveynin, çocuğun bakım, eğitim ve sağlık gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere velayet hakkına sahip olan diğer ebeveyne ödediği maddi katkıdır. Bu nafaka türü, çocuğun yaşam kalitesini korumayı ve her iki ebeveynin de çocuğun ihtiyaçlarına katkıda bulunmasını amaçlar.
Türk Medeni Kanunu’nun 327. maddesi bu konuyu açıkça düzenlemiştir:
“Çocuğun bakımı, eğitimi ve korunması için gerekli giderler ana ve baba tarafından karşılanır. Ana ve baba, yoksul oldukları veya çocuğun özel durumu olağanüstü harcamalar yapılmasını gerektirdiği takdirde ya da olağan dışı herhangi bir sebebin varlığı hâlinde, hâkimin izniyle çocuğun mallarından onun bakım ve eğitimine yetecek belli bir miktar sarfedebilirler.“
Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere, iştirak nafakası sadece boşanma sürecinde değil, çocuğun 18 yaşına kadar, eğitimine devam etmesi halinde ise eğitimi tamamlanana kadar devam eden bir yükümlülüktür.
İştirak Nafakasının Özellikleri
Kamu Düzeni İle İlgilidir
İştirak nafakası, kamu düzeni ile doğrudan ilgilidir. Bu özelliği sebebiyle, boşanma davasında taraflardan biri talep etmese bile mahkeme resen (kendiliğinden) iştirak nafakasına hükmedebilir. Çünkü burada korunan öncelikli menfaat çocuğun menfaatidir.
Geçici ve Kesin Nafaka
Boşanma davası süresince, velayet kendisine geçici olarak verilen taraf, dava süresince çocuk için tedbir nafakası talep edebilir. Dava sonuçlandığında, bu tedbir nafakası iştirak nafakasına dönüşür. Tedbir nafakası, çocuğun dava sürecindeki ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlarken, iştirak nafakası boşanma kararının kesinleşmesinden sonra devam eden sürekli bir nafaka türüdür.
Velayet Hakkı Kaldırılsa Bile Devam Eder
Türk Medeni Kanunu, velayet hakkı kaldırılsa bile ana ve babanın çocuklarının bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülüklerinin devam edeceğini belirtmektedir. Bu durumda, velayet hakkından bağımsız olarak, her iki ebeveyn de çocuğun masraflarına katkıda bulunmakla yükümlüdür.
İştirak Nafakası Nasıl Belirlenir?
Mahkeme iştirak nafakasının miktarını belirlerken çeşitli kriterleri göz önünde bulundurur:
- Çocuğun Yaşı: Küçük yaştaki çocukların bakım ihtiyaçları farklı olabilir.
- Sağlık Durumu: Özel sağlık ihtiyaçları olan çocuklar için daha yüksek nafaka miktarı belirlenebilir.
- Eğitim Durumu: Özel eğitim gerektiren durumlar veya özel okul masrafları göz önünde bulundurulur.
- Anne ve Babanın Ekonomik Durumu: Her iki ebeveynin gelir düzeyi ve ekonomik güçleri nafaka miktarını etkiler.
Nafaka belirlenirken çocuğun temel ihtiyaçları dikkate alınır:
- Barınma
- Eğitim
- Sağlık
- Giyim
- Yiyecek
- Tatil ve sosyal aktiviteler
Uzman Görüşü
Hakim, nafaka miktarını belirlerken davadaki delilleri değerlendirerek kendisi karar verebileceği gibi, uzman bilirkişiler aracılığıyla da bu miktarın belirlenmesini talep edebilir. Bilirkişiler, çocuğun ihtiyaçlarını ve ebeveynlerin ekonomik durumlarını detaylı bir şekilde inceleyerek mahkemeye rapor sunarlar.
İştirak Nafakasında Artış ve Değişiklik
İştirak nafakası, çocuğun değişen ihtiyaçları ve ekonomik koşullar nedeniyle zaman içinde yetersiz kalabilir. Bu nedenle nafakanın artırılması veya değiştirilmesi mümkündür.
Artış Talebi
İştirak nafakası talep edilirken, her yıl belirli oranlarda artış yapılması da talep edilebilir. Genellikle bu artışlar, enflasyon oranlarına (ÜFE – TÜFE) göre belirlenir. Eğer başlangıçta böyle bir talepte bulunulmamışsa, sonradan ayrı bir dava açarak nafakanın artırılması talep edilebilir.
Değişen Koşullar
Çocuğun veya ebeveynlerin durumunda önemli değişiklikler olması halinde (örneğin, çocuğun özel bir eğitime başlaması veya sağlık sorunları yaşaması, nafaka ödeyenin ekonomik durumunun değişmesi gibi) nafaka miktarında değişiklik yapılması talep edilebilir.
İştirak Nafakası Davalarında Yetkili ve Görevli Mahkeme
İştirak nafakası talebinin hangi mahkemede yapılacağı, talebin boşanma davası ile birlikte mi yoksa ayrı bir dava olarak mı açıldığına bağlı olarak değişir:
- Boşanma Davası İle Birlikte Talep Edilirse:
- Görevli ve yetkili mahkeme, eşlerin son 6 ay birlikte oturdukları yer ile eşlerin her birinin ikametgahı yerindeki Aile Mahkemesi’dir.
- Boşanma Davasından Sonra Talep Edilirse:
- Görevli ve yetkili mahkeme, davalının (nafaka ödemesi istenen tarafın) ikametgah yerindeki Aile Mahkemesi’dir.
Pratik Uygulamalar ve Gerçek Hayattan Örnekler
Örnek 1: Üniversite Eğitimine Devam Eden Çocuk İçin İştirak Nafakası
Ayşe ve Mehmet, 19 yaşındaki oğulları Ali’nin velayetini boşanırken Ayşe almıştır. Ali üniversiteye başlamış ve eğitimine devam etmektedir. Bu durumda, Ali 18 yaşını doldurmuş olmasına rağmen, eğitimi devam ettiği için Mehmet’in iştirak nafakası ödeme yükümlülüğü devam eder. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, çocuğun eğitimi tamamlanana kadar, ebeveynlerin ekonomik güçleri ölçüsünde nafaka yükümlülükleri devam etmektedir.
Örnek 2: Özel Sağlık İhtiyaçları Olan Çocuk
Can ve Zeynep’in 10 yaşındaki kızları Elif’in kronik bir rahatsızlığı vardır ve düzenli tedavi görmesi gerekmektedir. Boşanma sonrası velayet Zeynep’e verilmiştir. Mahkeme, Elif’in özel sağlık ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak Can’ın ödemesi gereken iştirak nafakasını standart miktardan daha yüksek belirlemiştir. Ayrıca, tedavi masraflarının nasıl karşılanacağına dair özel düzenlemeler yapmıştır.
Örnek 3: Ekonomik Durumda Değişiklik
Okan, iki çocuğu için aylık 5.000 TL iştirak nafakası ödemekteyken işsiz kalmıştır. Bu durumda Okan, ekonomik durumundaki bu önemli değişikliği gerekçe göstererek nafaka miktarının azaltılması için mahkemeye başvurabilir. Mahkeme, Okan’ın yeni ekonomik durumunu değerlendirerek, çocukların menfaatlerini de göz önünde bulundurarak nafaka miktarında değişiklik yapabilir.
İştirak Nafakası İle İlgili Sık Sorulan Sorular
İştirak nafakası ne zamana kadar ödenir?
İştirak nafakası, çocuk 18 yaşına gelene kadar ödenir. Ancak, çocuk 18 yaşını doldurduğu halde eğitimine devam ediyorsa, eğitimi sona erene kadar devam eder. Yargıtay kararlarına göre, üniversite eğitimini tamamlayana kadar iştirak nafakası talep edilebilir.
İştirak nafakası ödemezsem ne olur?
İştirak nafakasını ödemeyen kişi hakkında icra takibi başlatılabilir. Ayrıca, nafaka ödemelerini düzenli olarak yapmamak, “nafaka yükümlülüğünü ihlal” suçunu oluşturabilir ve hapis cezasıyla sonuçlanabilir.
İşsiz kaldım, İştirak nafakasını ödemekte zorlanıyorum, ne yapabilirim?
Ekonomik durumunuzda önemli bir değişiklik olması halinde, mahkemeye başvurarak nafaka miktarının azaltılmasını veya geçici olarak ertelenmesini talep edebilirsiniz. Ancak, tamamen iştirak nafakasından muaf tutulmanız mümkün değildir, çünkü çocuğun bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülüğü ebeveynlerin temel sorumluluğudur.
Çocuğumla görüşemiyorum, yine de nafaka ödemek zorunda mıyım?
Evet, diğer ebeveynin çocukla görüşmenizi engellemesi, iştirak nafakası ödeme yükümlülüğünüzü ortadan kaldırmaz. Bu iki durum birbirinden bağımsızdır. Çocukla görüşme hakkınızın engellenmesi durumunda, ayrı bir dava açarak bu hakkınızın uygulanmasını talep edebilirsiniz.
Sonuç
İştirak nafakası, boşanma sürecinde ve sonrasında çocukların ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlayan önemli bir hukuki düzenlemedir. Bu nafaka türü, her iki ebeveynin de çocuğun bakım ve eğitim masraflarına katkıda bulunmasını öngörerek, çocuğun menfaatlerini ön planda tutar.
Boşanma sürecinde olan ebeveynlerin, iştirak nafakası konusunda bilinçli olmaları ve çocuklarının ihtiyaçlarını öncelikli olarak düşünmeleri büyük önem taşır. Her ne kadar boşanma süreci zorlu ve duygusal olabilse de, çocukların bu süreçten minimum düzeyde etkilenmesi için ebeveynlerin işbirliği yapması ve yasal yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir.
Unutmayalım ki, sağlıklı bir toplumun temeli, sağlıklı bireylerdir. Çocukların maddi ve manevi ihtiyaçlarının karşılanması, onların sağlıklı bireyler olarak yetişmesinde büyük rol oynar. İştirak nafakası, bu amaca hizmet eden önemli bir hukuki araçtır.
Kaynakça
- Türk Medeni Kanunu, Madde 327
- İştirak Nafakası – Çocuk İçin Nafaka Koşulları
- İştirak Nafakası Nedir, Şartları Nelerdir 2025
- Aile Hukuku, Prof. Dr. Ahmet Kılıçoğlu, Ankara, 2020
- “Türk Hukukunda Nafaka Türleri”, Doç. Dr. Ebru Ceylan, İstanbul, 2019