Giriş: Boşanmalar ve Hukuki Hakların Önemi
Anayasal eşitlik ilkesi gereği, boşanma davalarında kadın ve erkek eşit haklara sahiptir. Ancak uygulamada, özellikle bazı toplumsal dinamikler nedeniyle, tarafların haklarını etkin kullanabilmesi için detaylı bilgiye sahip olmaları gerekiyor. Bu yazıda, boşanma sürecinde sahip olduğunuz hakları, nasıl kullanacağınızı ve dikkat etmeniz gereken noktaları inceleyeceğiz.
Temel Hukuki Kavramlar
Boşanma Davası Nedir?
Boşanma davası, evlilik birliğini sona erdirmek amacıyla açılan hukuki bir süreçtir. Türk Medeni Kanunu’na göre, evlilik birliği, ancak hakim kararıyla sona erdirilebilir. Boşanma davası, taraflardan birinin talebi üzerine açılır ve mahkeme sürecinde çeşitli hak talepleri değerlendirilir.
Velayet
Velayet, çocuğun bakımı, eğitimi, sağlığı ve tüm ihtiyaçlarıyla ilgilenme, onu temsil etme ve mallarını yönetme yetkisidir. Boşanma halinde, 18 yaşını doldurmamış çocukların velayeti, çocuğun yüksek yararı gözetilerek ebeveynlerden birine verilir.
Nafaka
Nafaka, geçimini sağlayamayan tarafa veya çocuklara verilen maddi destektir. Boşanma davalarında iştirak (çocuk) nafakası ve yoksulluk nafakası olmak üzere iki tür nafaka söz konusudur.
Tazminat
Boşanma davalarında maddi ve manevi tazminat, boşanma nedeniyle zarar gören tarafın, karşı taraftan talep edebileceği bir haktır. Kusur oranı ve zararın ispatı, tazminat miktarının belirlenmesinde önemli faktörlerdir.
Aile Konutu
Aile konutu, ailenin yaşam merkezi olan, eşlerin birlikte yerleşim yeri olarak seçtikleri evdir. Bu konutun korunması ve boşanma sürecinde tahsisi, kanun tarafından düzenlenmiştir.
Boşanma Davasında Talep Edilebilecek Haklar
1. Velayet Hakkı
Velayet hakkı, boşanma davalarında en çok tartışılan konuların başında gelir. Türk Medeni Kanunu’nun 182. maddesi uyarınca, boşanma halinde çocukların velayeti taraflardan birine verilir. Mahkeme, velayet konusunda karar verirken:
- Çocuğun yaşını
- Çocuğun yaşayacağı ortamı
- Çocuğa sağlanacak maddi ve manevi desteği
- Ebeveynlerin kişilik özelliklerini
- Çocukla kurduğu bağı değerlendirir
Velayet kararı verilirken, sosyal inceleme uzmanlarının hazırladığı raporlar büyük önem taşır. Bu raporlarda, her iki ebeveynin de çocuğu yetiştirme kapasitesi, ev ortamı, çocukla ilişkisi detaylı olarak incelenir.
Örnek: 38 yaşında öğretmen olan Ayşe Hanım ve 40 yaşında mühendis olan Ali Bey’in boşanma davasında, 7 yaşındaki oğullarının velayeti için yapılan sosyal inceleme sonucunda, çocuğun anne ile daha sağlıklı bir iletişim kurduğu, okulunun annenin çalıştığı yere yakın olduğu ve annenin çalışma saatlerinin çocuğun bakımı için daha uygun olduğu tespit edilmiş ve velayet anneye verilmiştir.
2. Nafaka Hakkı
Boşanma davalarında iki tür nafaka söz konusudur:
a) İştirak (Çocuk) Nafakası: 18 yaşından küçük çocukların bakımı, eğitimi ve sağlık giderleri için, velayet kendisine verilmeyen tarafa yüklenen nafakadır. Türk Medeni Kanunu’nun 182. maddesi gereğince, çocuğun eğitim ve gelişim ihtiyaçları göz önünde bulundurularak belirlenir.
b) Yoksulluk Nafakası: Boşanma sonrasında yoksulluğa düşecek olan tarafa, diğer tarafın maddi gücü oranında ödediği nafakadır. Türk Medeni Kanunu’nun 175. maddesine göre, boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusuru daha ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraftan mali gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir.
Önemli bir nokta: Yoksulluk nafakasının belirlenmesinde, talep eden tarafın kusurlu olup olmadığına değil, yoksulluğa düşüp düşmediğine bakılır. Ancak, talep eden tarafın kusurunun daha ağır olması durumunda, nafaka talebi reddedilebilir.
Örnek: Boşanma davası sonucunda, asgari ücretle çalışan ve iki çocuğu ile birlikte yaşayan Fatma Hanım’a, eski eşi Mehmet Bey’den aylık 2.000 TL yoksulluk nafakası ve çocuklar için toplam 3.000 TL iştirak nafakası bağlanmıştır.
3. Maddi ve Manevi Tazminat Hakkı
Boşanma davalarında, kusurlu eşten maddi ve manevi tazminat talep edilebilir. Türk Medeni Kanunu’nun 174. maddesine göre:
a) Maddi Tazminat: Boşanma yüzünden mevcut veya beklenen menfaatleri zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu tarafın, kusurlu taraftan talep edebileceği tazminattır.
b) Manevi Tazminat: Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakları saldırıya uğrayan tarafın, kusurlu olan diğer taraftan talep edebileceği tazminattır.
Tazminat miktarı belirlenirken, tarafların kusur oranları, maddi durumları, evliliğin süresi ve boşanmanın taraflara verdiği zarar göz önünde bulundurulur.
Örnek: Eşinin sadakatsizliği nedeniyle açılan boşanma davasında, Ali Bey’e 30.000 TL manevi tazminat ve evlilik süresince birlikte kurdukları işyerindeki emek kaybı nedeniyle 50.000 TL maddi tazminat ödenmesine karar verilmiştir.
4. Aile Konutunun Tahsisi
Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesi, aile konutunu özel olarak koruma altına almıştır. Boşanma davası sırasında, özellikle çocukların velayetini alan tarafın aile konutunda kalması yönünde kararlar verilebilir. Ayrıca, aile konutu üzerinde tapu dairesinden “aile konutu şerhi” talep edilerek, diğer eşin izni olmadan konutun satılması veya ipotek edilmesi engellenebilir.
Örnek: Üç çocuklu bir ailede, velayet anneye verilmiş ve aile konutu olarak kullanılan evin, çocukların eğitim hayatı sona erene kadar anneye tahsis edilmesine karar verilmiştir.
5. 6284 Sayılı Yasa Kapsamındaki Haklar
6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun, şiddet mağdurlarının korunması için çeşitli tedbirler öngörmektedir. Bu yasaya göre:
- Şiddet uygulayan kişi evden uzaklaştırılabilir
- Şiddet mağduruna yaklaşması engellenebilir
- Silah bulundurması veya alkollü olarak konuta gelmesi yasaklanabilir
- Mağdur için barınma yeri sağlanabilir
- Geçici koruma altına alınabilir
Bu tedbirler, aile mahkemesi veya sulh hukuk mahkemesi tarafından, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise kolluk amiri tarafından alınabilir.
Örnek: Eşinden fiziksel şiddet gören Zeynep Hanım, 6284 sayılı yasa kapsamında koruma talep etmiş, mahkeme eşinin 6 ay süreyle eve yaklaşmaması, Zeynep Hanım ve çocuklarıyla iletişim kurmaması yönünde karar vermiştir.
6. Ziynet Eşyalarının İadesi
Türk örf ve adetlerine göre, düğün sırasında geline takılan ziynet eşyaları, aksi kanıtlanmadıkça kadının kişisel malı sayılır. Boşanma davası sırasında, ziynet eşyalarının aynı şekilde veya nakden iadesi talep edilebilir.
Örnek: Boşanma davası açan Selin Hanım, düğünde takılan ancak eşi tarafından satılan altın bileziklerin bedelinin ödenmesini talep etmiş, mahkeme bilirkişi raporuna dayanarak güncel altın fiyatı üzerinden hesaplanan 40.000 TL’nin eşi tarafından ödenmesine karar vermiştir.
7. Ev Eşyalarının Paylaşımı
Evlilik süresince edinilen ev eşyaları, boşanma sırasında taraflar arasında paylaşılabilir. Eşyaların kimin tarafından alındığı, kimin adına fatura edildiği, ne amaçla kullanıldığı gibi faktörler, paylaşım sırasında dikkate alınır.
Örnek: 5 yıllık evlilik sonrasında boşanan çift, ev eşyalarını listeleyerek mahkemeye sunmuş, mahkeme beyaz eşyaların kadına, elektronik eşyaların erkeğe, ortak kullanıma uygun mobilyaların ise eşit olarak paylaşılmasına karar vermiştir.
8. Mal Paylaşımı
Boşanma davası sonrasında, evlilik birliği süresince edinilen malların paylaşımı için ayrı bir dava açılabilir. Türk Medeni Kanunu’nun 202. maddesi ve devamında düzenlenen mal rejimleri (edinilmiş mallara katılma rejimi, mal ayrılığı rejimi, paylaşmalı mal ayrılığı rejimi, mal ortaklığı rejimi) kapsamında, malların nasıl paylaşılacağı belirlenir.
Önemli not: Mal paylaşımı davası, boşanma davası ile birlikte açılsa bile, mahkeme tarafından ayrı bir dava olarak görülür.
Örnek: 2002 yılında evlenen ve 2023 yılında boşanan bir çift için, evlilik süresince edinilen ev, araba ve yatırım hesapları, edinilmiş mallara katılma rejimi kapsamında değerlendirilmiş ve eşit olarak paylaşılmıştır.
Boşanma Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Pratik Noktalar
Boşanma Kararı Vermeden Önce
- Profesyonel destek alın (hukuki, psikolojik vs.)
- Maddi durumunuzu gözden geçirin ve bütçe planı yapın
- Önemli belgeleri (tapu, banka hesap dökümleri, faturalar, sözleşmeler vb.) toplayın
- Çocuklarınızla ilgili planlamayı yapın (okul, sağlık, barınma vb.)
Dava Süreci Boyunca
- Avukatınızla düzenli iletişim halinde olun
- Duygusal davranmaktan kaçının, mantıklı kararlar alın
- Çocuklarınızı sürecin olumsuz etkilerinden koruyun
- Mahkeme kararlarına uyun
- Sosyal medya paylaşımlarınıza dikkat edin, bu paylaşımlar dava sürecinde aleyhinize delil olarak kullanılabilir
Boşanma Sonrası
- Mahkeme kararlarının uygulanmasını takip edin
- Çocuklarınızın diğer ebeveynle sağlıklı ilişki kurmasını destekleyin
- Ekonomik planlarınızı yeni duruma göre güncelleyin
- Gerekirse psikolojik destek alın
Sık Sorulan Sorular
1. Boşanma davası ne kadar sürer?
Boşanma davaları, anlaşmalı boşanmalarda birkaç ay, çekişmeli boşanmalarda ise 1-3 yıl veya daha uzun sürebilir. Özellikle velayet, nafaka ve mal paylaşımı gibi konularda anlaşmazlık varsa, süreç uzayabilir.
2. Boşanma davasını kendim açabilir miyim, avukat tutmak zorunlu mu?
Yasal olarak boşanma davasını kendiniz açabilirsiniz, ancak hukuki süreçlerin karmaşıklığı ve haklarınızın etkin savunulması açısından bir avukat ile çalışmanız önerilir.
3. Yoksulluk nafakası ne kadar süre İle ödenir?
Türk Medeni Kanunu’na göre, yoksulluk nafakası süresiz olarak belirlenebilir. Ancak, nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi, taraflardan birinin ölümü veya nafaka alacaklısının evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması halinde nafaka kendiliğinden sona erer.
4. Çocuğumla görüşme hakkım engelleniyor, ne yapabilirim?
Mahkeme tarafından belirlenen görüşme günlerine uyulmaması durumunda, icra dairesine başvurabilir veya görüşme hakkının engellenmesi nedeniyle dava açabilirsiniz. Ayrıca, görüşme düzeninin yeniden belirlenmesi için mahkemeye başvurabilirsiniz.
5. Boşandıktan sonra maddi durumum kötüleşirse nafaka miktarı arttırılabilir mi?
Evet, nafaka miktarının belirlenmesinden sonra tarafların ekonomik durumlarında önemli değişiklikler olursa, nafaka miktarının artırılması veya azaltılması için dava açılabilir.
Sonuç
Boşanma süreci, hayatın en zorlu dönemlerinden biridir ve bu süreçte sahip olduğunuz hakları bilmek, adil bir sonuç elde etmeniz için kritik öneme sahiptir. Anayasal eşitlik ilkesi gereği, kadın ve erkek eşit haklara sahip olsa da, her boşanma davası kendine özgü koşulları içerir.
Boşanma sürecinde velayet, nafaka, tazminat, aile konutu, ziynet eşyaları, ev eşyaları ve mal paylaşımı gibi konularda haklarınızı etkin kullanabilmek için profesyonel hukuki destek almanız büyük önem taşır. Ayrıca, boşanma sürecinin duygusal zorluklarıyla başa çıkabilmek için psikolojik destek almak da süreci daha sağlıklı yönetmenize yardımcı olacaktır.
Unutmayın ki, boşanma bir son değil, yeni bir başlangıçtır. Bu süreçte, özellikle çocuklarınız varsa, onların duygusal ve psikolojik sağlığını korumak adına, karşı tarafla olabildiğince yapıcı bir ilişki kurmaya çalışın ve çocuklarınızı çatışmanın dışında tutun.
Kaynakça
- Türk Medeni Kanunu (4721 sayılı kanun)
- 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun
- Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin boşanma davaları ile ilgili emsal kararları
- Aile Hukuku, Prof. Dr. Mustafa Dural, Prof. Dr. Tufan Öğüz, M. Alper Gümüş, 2018
- Türkiye Barolar Birliği, Aile Hukuku’nda Güncel Gelişmeler, 2022