Giriş
Evliliğin sona ermesi kararı, hayatın en zor dönemeçlerinden biridir. Özellikle Türkiye’de boşanma sürecine girmeyi düşünen çiftler, genellikle “davayı kimin açması gerektiği” konusunda ciddi endişeler taşır. Toplumsal algılar, hukuki kaygılar ve duygusal etkenler, bu kararda büyük rol oynar. “Davayı açarsam mahkeme beni haksız görür mü?”, “Eşimin açmasını beklemeli miyim?” gibi sorular, karar verme sürecini daha da zorlaştırır. Bu yazıda, boşanma davalarında sıkça karşılaşılan bu soruları yanıtlayacak ve sürecin doğru yönetilmesi için bilmeniz gereken hukuki detayları paylaşacağız.
Boşanma Kararı: Atılması Gereken İlk Adım
Boşanma sürecinin en kritik aşaması, bu kararın kesin olarak verilmesidir. Evliliğin artık sürdürülemeyeceğine dair kanaat oluşmalı ve bu karar, özellikle çocuklar varsa, daha da hassasiyetle değerlendirilmelidir. Birçok hukuk uzmanı, müvekkillerine öncelikle şu soruyu sorar: “Boşanma konusunda kesin kararlı mısınız? Uzlaşma veya barışma imkanı varsa, aracı olabiliriz.”
Bir yuvanın kurulmasının zorluğu düşünüldüğünde, yıkılması kararının da aynı ciddiyetle ele alınması gerekir. Özellikle çocuklar söz konusu olduğunda, boşanmanın onlar üzerindeki olası etkileri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
Hukuki Terimler Sözlüğü
Boşanma sürecinde karşılaşacağınız bazı temel hukuki terimleri anlamak, süreci daha iyi yönetmenize yardımcı olacaktır:
- Davacı: Boşanma davasını açan taraf
- Davalı: Kendisine karşı dava açılan taraf
- Kusur: Boşanmaya sebebiyet veren davranışlarda bulunma durumu
- Özel Boşanma Sebepleri: Kanunda açıkça belirtilen ve hakime takdir yetkisi bırakılmayan boşanma nedenleri
- Genel Boşanma Sebepleri: Hakimin takdir yetkisinin olduğu boşanma nedenleri
- Anlaşmalı Boşanma: Eşlerin karşılıklı anlaşarak ve kusur aramaksızın boşanması
- Çekişmeli Boşanma: Eşlerden birinin açtığı ve karşı tarafın itiraz ettiği boşanma davası türü
Boşanma Davasını Kim Açmalı?
Davayı açan taraf (davacı), karşı tarafın kusurlu olduğunu ispat etmek durumundadır. Önemli bir hukuki prensip olarak, “tam kusurlu eşin dava açma hakkı yoktur”. Dava açma hakkı kusursuz ya da az kusurlu eşe aittir.
Örneğin: Eşini aldatan veya darp eden bir kişi, mahkemeye “Ben eşimi aldattım/darp ettim” diyerek boşanma davası açamaz. Açsa bile bu dava reddedilir. Çünkü hukuk sistemimiz, kendi kusuruyla boşanma davası açılmasına izin vermez.
Davayı İlk Açmanın Avantajları: Hak Kayıplarını Önleme
Boşanmaya kesin karar verdiyseniz ve bunu gerçekleştirmek istiyorsanız, davayı ilk açan siz olmalısınız. Bunun en önemli sebebi, olası hak kayıplarının önüne geçmektir.
Türk Medeni Kanunu’nda boşanma sebepleri, özel ve genel sebepler olarak ikiye ayrılır:
Özel Boşanma Sebepleri ve Süre Sınırlamaları
Özel boşanma sebepleri, kanun koyucunun hakime takdir yetkisi vermediği, varlığı halinde boşanma kararının mutlaka verilmesi gereken sebeplerdir:
- Zina (Aldatma): TMK md. 161 uyarınca, aldatma fiilini öğrendiğiniz tarihten itibaren 6 ay içinde dava açmalısınız.
- Hayata Kast, Pek Kötü Muamele, Onur Kırıcı Davranış: TMK md. 162 uyarınca, bu olayları öğrendiğiniz tarihten itibaren 6 ay içinde dava açmalısınız.
- Suç İşleme ve Haysiyetsiz Hayat Sürme: TMK md. 163 uyarınca, bu durumları öğrendiğiniz tarihten itibaren 6 ay içinde dava açmalısınız.
Her durumda, olayın gerçekleşmesinden itibaren 5 yıl geçtikten sonra bu sebeplerle dava açma hakkı düşer.
Genel Boşanma Sebepleri
- Evlilik Birliğinin Temelden Sarsılması (Şiddetli Geçimsizlik): TMK md. 166/1 uyarınca, evlilik birliğinin temelinden sarsılması ve evliliğin devamının beklenemeyecek hale gelmesi durumu.
- Ortak Hayatın Kurulamaması, Fiili Ayrılık: TMK md. 166/2 uyarınca, evlilik birliğinin kurulamaması veya ortak hayatın yeniden kurulamaması.
- Anlaşmalı Boşanma: TMK md. 166/3 uyarınca, evliliğin en az bir yıl sürmesi ve eşlerin birlikte başvurması ya da bir eşin açtığı davaya diğerinin kabul etmesi durumu.
- Akıl Hastalığı: TMK md. 165 uyarınca, eşlerden birinin akıl hastalığının iyileşemeyecek derecede olması ve evliliğin devamının diğer eş için çekilmez hale gelmesi.
Pratik Örneklerle Boşanma Davası Açma Stratejileri
Örnek 1: Aldatma Durumunda Dava Açma
Eşinizin sizi aldattığını öğrendiniz ve boşanmaya karar verdiniz. Bu durumda:
- Aldatma olayını öğrendiğiniz tarihten itibaren 6 ay içinde dava açmalısınız.
- Eğer karşı tarafın dava açmasını beklerseniz, bu süreyi kaçırabilir ve aldatma sebebiyle boşanma hakkınızı kaybedebilirsiniz.
- Bu durumda ancak “evlilik birliğinin temelden sarsılması” gibi genel sebeplerle dava açabilirsiniz, ki bu da ispat yükünüzü artırır.
Örnek 2: Şiddet Gören Eşin Durumu
Eşinizden şiddet görüyorsanız:
- Şiddet olayını yaşadıktan sonra 6 ay içinde “pek kötü muamele” sebebiyle dava açmalısınız.
- Darp raporu, tanık ifadeleri gibi delillerinizi hemen toplamalısınız.
- Karşı tarafın dava açmasını beklemek, hem süre açısından hem de güvenliğiniz açısından risk oluşturabilir.
Örnek 3: Uzun Süreli Ayrı Yaşama
Eşinizle fiilen ayrı yaşıyorsanız:
- TMK md. 166/4 uyarınca, en az bir yıl fiilen ayrı yaşama ve ortak hayatın yeniden kurulamaması durumunda, her iki eş de boşanma davası açabilir.
- Bu durumda süre sınırlaması olmadığından, davayı kimin açtığından çok, ayrı yaşama süresinin ispatı önem kazanır.
Boşanma Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Yasal Hususlar
Boşanma kararı aldıysanız ve dava açmayı düşünüyorsanız, şu noktalara dikkat etmelisiniz:
- Delil Toplama Süreci: Boşanma sebebinizi ispatlayacak delilleri (mesajlar, tanık ifadeleri, raporlar vb.) toplamak için erken davranmalısınız.
- Dava Açma Zamanlaması: Özellikle özel boşanma sebepleri için kanunda belirtilen süreleri kaçırmamalısınız.
- Çocukların Durumu: Velayet, nafaka gibi çocuklarla ilgili talepleri dava dilekçenizde açıkça belirtmelisiniz.
- Mal Paylaşımı: Edinilmiş mallara katılma rejimi gereği mal paylaşımı talebinizi de dava dilekçenizde belirtebilirsiniz.
- Maddi ve Manevi Tazminat: Kusursuz veya az kusurlu iseniz, maddi ve manevi tazminat taleplerini de dava dilekçenizde istemelisiniz.
Sık Sorulan Sorular
Davayı açarsam mahkeme beni suçlu bulur mu?
Hayır, davayı açmak sizi otomatik olarak suçlu yapmaz. Önemli olan kusur durumunun ispatıdır. Eğer karşı tarafın kusurunu ispatlayabilirseniz, davayı açan taraf olmanız bir dezavantaj oluşturmaz.
Eşimin dava açmasını beklemeli miyim?
Boşanmaya kesin karar verdiyseniz ve özellikle özel boşanma sebepleriniz varsa, süre sınırlamaları nedeniyle eşinizin dava açmasını beklemeniz hak kaybına uğramanıza neden olabilir.
Anlaşmalı boşanma İçin İki tarafın da dava açması gerekir mi?
Anlaşmalı boşanma için eşlerin birlikte başvurması ya da bir eşin açtığı davaya diğerinin kabul etmesi yeterlidir. Bu durumda kusur araştırması yapılmaz.
Çocuğum var, boşanma davasını açarsam velayet hakkımı kaybeder miyim?
Hayır, davayı açmanız velayet hakkınızı etkilemez. Velayet kararı, çocuğun üstün yararı gözetilerek mahkeme tarafından belirlenir.
Sonuç: Doğru Zamanlamayla Hukuki Haklarınızı Koruyun
Boşanma, sadece duygusal değil, hukuki boyutları da olan karmaşık bir süreçtir. Eğer boşanmaya kesin karar verdiyseniz ve özellikle özel boşanma sebepleriniz varsa, hak kaybına uğramamak için davayı ilk açan siz olmalısınız.
Boşanma sürecinde, duygusal zorluklarla baş etmenin yanı sıra, hukuki haklarınızı da korumanız gerekir. Bu nedenle, boşanma kararını verirken bir hukuk uzmanına danışmak, sürecin sağlıklı yürütülmesi açısından oldukça önemlidir.
Kaynakça
- Türk Medeni Kanunu (TMK), Kanun No: 4721, Kabul Tarihi: 22.11.2001
- Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin Çeşitli Kararları
- “Boşanma Hukuku ve Uygulamaları”, Prof. Dr. Ahmet M. Kılıçoğlu
- “Aile Hukuku”, Prof. Dr. Turgut Akıntürk
- “Boşanma Davalarında Usul ve Esaslar”, Av. Dr. Şükran Şıpka